TOM GALLAGHER AND ALLAN WILLIAMS (επιμ.), Southern European Socialism: Parties, Elections and the Challenge of Government, .Manchester University Press, Μάιος 1989, σελ. 291.
Στη δεκαετία που εκπνέει η πολιτική γειογραφία της Δυτικής Ευρώπης παρουσίασε μια χτυπητή αντίθεση: την επικράτηση συντηρητικών κυβερνήσεων στον Βορρά με την εφαρμογή νεο-συντηρητικών και νεοφιλελεύθερων οικονομικών δογμάτων και την επικράτηση στον Νότο σοσιαλιστικών κυβερνήσεων. Τη μετακίνηση αυτή του πολιτικού εκκρεμούς στον Νότο προς κυβερνήσεις σοσιαλιστικού χαρακτήρα ή σοσιαλιστικών αποχρώσεων, τα αποτελέσματα της διακυβέρνησης, τις σχέσεις κρατικής εξουσίας, κομματικής δημοκρατίας και οικονομικής πολιτικής και τις συνέπειες της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, προσπαθεί να αναλύσει σε συγκριτική πολιτική βάση το βιβλίο των Τ. Gallagher και A. Williams. Συγκεκριμένα εξετάζονται οι περιπτώσεις της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας με αντίστοιχα άρθρα που αποσκοπούν να παρουσιάσουν συνολικά και σφαιρικά τα πεπραγμένα των κυβερνήσεων αυτών. Οι εμπειρίες διακυβέρνησης, οι μετεξελίξεις και αλλαγές της πολιτικής των κομμάτων αυτών, συνοψίζονται για να αποτελέσουν τη βάση εκτιμήσεων σχετικά με τις προοπτικές του «νοτιο-ευρωπαϊκού σοσιαλισμού» στην επόμενη δεκαετία.
Υπάρχουν βέβαια μεγάλες διαφορές στις κοινωνικές συνθήκες και τα κομματικά συστήματα στις τέσσερις χώρες, αλλά ορισμένες ομοιότητες στη συγκρότηση, δομή, πολιτική και κυβερνητική πρακτική των κομμάτων είναι πραγματικά άκρως ενδιαφέρουσες, πέρα από το γεγονός ότι τα κράτη της Ιβηρικής Χερσονήσου και η Ελλάδα είχαν περάσει σε δημοκρατικό κοινοβουλευτικό καθεστώς ενώ η Ιταλία είχε καταφέρει να αποκρούσει την απειλή στρατιωτικού πραξικοπήματος στις αρχές του 70.
Στα κοινά αυτά χαρακτηριστικά των κομμάτων εύκολα διακρίνει κανείς τη γλώσσα και τον συμβολισμό του σοσιαλισμού για εκλογικούς σκοπούς, τη ρητορεία σαν υποκατάστατο λύσεων, την απουσία ριζοσπαστικού οικονομικού προγράμματος και πραγματικής ανακατανομής του εισοδήματος υπέρ των κοινωνικών στρωμάτων που τα στήριξαν εκλογικά.
Η ηγετική εικόνα και το ηγετικό στυλ, το ήθος και το ύφος της εξουσίας, η αυταρχική κομματική δομή και ο εξοστρακισμός κάθε διαφωνίας, ο ρόλος της χαρισματικής προσωπικότητας και το υπερβολικό πολιτικό βάρος της σε σχέση με την ιδεολογία ή το πρόγραμμα του κόμματος ή τις θεσμικές του διασυνδέσεις με την κοινωνία, αποτελούν εξ ίσου διακριτικά κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα.
Από τα πιο εξέχοντα κοινά χαρακτηριστικά στον τομέα της κυβερνητικής πρακτικής των κομμάτων αυτών ξεχωρίζουν ο ασφυκτικός έλεγχος της κρατικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης, ιδίως της δεύτερης, και η εκπληκτική διεύρυνση της κρατικής πατρωνείας με απροκάλυπτες μεθόδους πολιτικής πελατείας ελεγχόμενες κεντρικά από την κομματική ιεραρχία και γραφειοκρατία. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, στο συνέδριο του PSOE το 1984, το 80% των αντιπροσώπων είχαν αποκτήσει απασχόληση στον δημόσιο τομέα και την κρατική διοίκηση χάρις στο κόμμα.
Την περίπτωση του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία αναλύει σε ιδιαίτερο κεφάλαιο του βιβλίου ο Χρήστος Λυριτζής.
Σήμερα βέβαια και το ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε στις εκλογές του Ιουνίου και ο Γκονζάλες μόλις κατάφερε να διασωθεί στην κυβέρνηση μετά τις εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου. Άλλωστε, το κέντρο της προσοχής και το κέντρο βάρους έχουν μεταφερθεί στις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μήπως αυτό σημαίνει ότι ο νοτιο-ευρωπαϊκός «σοσιαλισμός» έχει οριστικά εκλείψει; Είναι ίσως πρόωρο να εξαχθεί ένα τέτοιο συμπέρασμα, μολονότι είναι περισσότερο από βέβαιο ότι τα «σοσιαλιστικά κόμματα» θα υποχρεωθούν να μοιραστούν πλέον την εξουσία με άλλους, αν μπορέσουν να βρουν σύμμαχες δυνάμεις. Αυτό όμως που είναι περισσότερο από βέβαιο είναι ότι ο εκσυγχρονιστικός και ευρωπαϊκός τους προσανατολισμός, η σοσιαλδημοκρατικοποίησή τους αποτελούν αναγκαίο και αναντικατάστατο όρο για να εξακολουθήσουν να είναι σοβαροί διεκδικητές ή διαχειριστές της εξουσίας, μολονότι δεν έχουν απομείνει και πολλά να αναδιανείμουν -ιδιαίτερα στην Ελλάδα.