ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ Η ΑΝΑΓΚΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ
«Δεν έχει συνειδητοποιηθεί ότι όπως είναι αδύνατη η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής χωρίς ικανή Διπλωματική Υπηρεσία, άλλο τόσο είναι αδύνατη η αποτελεσματική προβολή της στο εξωτερικό χωρίς ικανή Υπηρεσία Ακολούθων Τύπου»
Επικρατεί συνήθως η εντύπωση ότι η ύπαρξη σήμερα κυβέρνησης στην Ελλάδα που τυχαίνει σε γενικές γραμμές να συμπλέει με την αμερικανική και με κυβερνήσεις ορισμένων χωρών της Ευρώπης, είτε ιδεολογικά είτε σε βασικά θέματα διεθνούς πολιτικής, αποτελεί επαρκή όρο για να ανοίξουν διάπλατα οι πύλες για την ικανοποίηση των εθνικών μας συμφερόντων ή τουλάχιστον για να δρομολογηθούν προς θετική κατεύθυνση τα ελληνικά αιτήματα. Αναμένεται, κατά συνέπεια, αυτομάτως και η ευνοϊκή τοποθέτηση απέναντι στις ελληνικές θέσεις, αν όχι η ενεργός και ενθουσιώδης υποστήριξή τους, από τον Τύπο και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) των χωρών αυτών. Πρόκειται προφανώς, για εσφαλμένη αντίληψη, αν όχι για πλάνη -ίσως συγγνωστή. Η εμπειρία του παρελθόντος θα έπρεπε να μας είχε διδάξει πολλά.
Τίποτα δυστυχώς, δεν είναι αυτονόητο ακόμα και από φίλες χώρες ή δήθεν «εξ’ ορισμού» φίλα προσκείμενα ΜΜΕ, ανάλογα με τη χροιά της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης. Χρειάζεται ενεργός, διαρκής, συστηματική, συντονισμένη και σχεδιασμένη προσπάθεια προβολής των εθνικών θεμάτων, των ελληνικών αιτημάτων και διαφόρων διεκδικήσεων. Η ηθική και το διεθνές δίκαιο δεν επαρκούν. Το δε προϊόν δεν αρκεί μόνο να είναι καλό· χρειάζεται συνάμα κατάλληλη συσκευασία και γερό «μάρκετιγκ» για να πωληθεί στην αγορά.
Το «προϊόν» στην περίπτωσή μας είναι η εξωτερική πολιτική και η δημιουργία θετικής εικόνας (image) για τη χώρα μας μέσω του επηρεασμού των σημαντικών διαμορφωτών της κοινής γνώμης σε κάθε χώρα που μας ενδιαφέρει άμεσα. Πρόκειται δηλαδή για μια σύνθετη και δύσκολη υπόθεση και θα έπρεπε κανείς να έχει επίγνωση των ορίων. Ακόμα και μια άκρως ευνοϊκή συμπεριφορά για τα συμφέροντά μας στο χώρο αυτό, δεν είναι ικανή σ’ ορισμένες περιπτώσεις να μετατοπίσει τις θέσεις των ξένων κυβερνήσεων. Ωστόσο, παίζει σημαντικό και βαρύνοντα ρόλο από άποψη κλίματος. Διότι η επιτυχής προσπάθεια στο χώρο αυτό περικλείει μια ευρύτατη κλιμάκωση αξιολογήσεων που αρχίζει από τον περιορισμό των ζημιών μέχρι τη μεγιστοποίηση των κερδών, ανάλογα με τις συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Δυστυχώς, στην περασμένη οκταετία, αχρηστεύτηκαν τα σημαντικότερα όργανα -τα Γραφεία Τύπου Εξωτερικού (ΓΤΕ)- μέσω των οποίων μπορούν να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι. Ο κ. Σωτήρης Κωστόττουλος άφησε ερείπια πίσω του στη Γενική Γραμματεία Τύπου και Πληροφοριών (ΓΓΤΠ). Κατεδάφισε ό, τι καλό είχε αρχίσει να οικοδομείται. Διέλυσε τα ΓΤΕ και την Κεντρική Υπηρεσία και διώξε έμπειρο προσωπικό με μια μανία που μόνο ο ιδεολογικός φανατισμός μπορεί να αιτιολογήσει.
Ποδοπάτησε κάθε έννοια νομιμότητας, δικαίου και αξιοκρατίας. Η προσπάθεια αναχαίτισής του από εχέφρονα πολιτικά στελέχη δεν απέδωσε τελικά. Άλωσε τα ΓΤΕ διορίζοντας σε διευθυντικές θέσεις κομματικά πρόσωπα τα οποία εχειροτόνησε εν μία νυκτί «δημοσιογράφους» ή «ειδικούς επιστήμονες». Τα ίδια αυτά πρόσωπα σήμερα προσποιούνται τους «κρατικούς λειτουργούς» -συνηθισμένο βέβαια δείγμα της ελληνικής παθολογίας. Ο κομματισμός έδιωξε προς την ΕΟΚ και τα Πανεπιστήμια ικανότατα στελέχη της Υπηρεσίας.
Οι πρόσφατες μετακινήσεις
Οι πρόσφατες μετακινήσεις σε ΓΤΕ Ακολούθων Τύπου, που τα διευθύνουν και τα στελεχώνουν, προκάλεσαν ικανοποίηση, διότι και τη νομιμότητα αποκαθιστούν και τις ισχύουσες διατάξεις του Οργανισμού εφαρμόζουν και εμπιστοσύνη δείχνουν σ’ ένα αξιόλογο έμψυχο δυναμικό που παρέμεινε ανεκμετάλλευτο. Διατηρούνται επίσης ορισμένα ικανά στελέχη που διορίστηκαν με σύμβαση επί ΠΑΣΟΚ και στο βαθμό που η απόφαση αυτή δεν είναι απόρροια συγκυριακών υπολογισμών θα πρέπει να κριθεί, μέχρι αποδείξεως του εναντίον, σαν απαρχή μιας νέας αντίληψης που τείνει να αποκομματικοποιήσει τον ευαίσθητο αυτό χώρο. Τουλάχιστον το εύχεται κανείς.
Βεβαίως, η έλλειψη αντικειμενικών κανόνων για τις μεταθέσεις και την αξιολόγηση της απόδοσης αφήνει ανοιχτό το έδαφος για πολιτικές παρεμβάσεις με αποτέλεσμα την αλλοίωση ενός ορθολογικού σχεδιασμού διάταξής των δυνάμεων. Έτσι, ο χώρος των Ηνωμένων Πολιτειών, κρισιμότατος για τους σημερινούς προσανατολισμούς της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, βρέθηκε αποψιλωμένος από πρόσθετα ικανά στελέχη που χρειάζεται, ενώ δημιουργήθηκαν ή παρέμειναν ορισμένα κενά σε Γ ραφεία της Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Οι διορθωτικές αυτές ρυθμίσεις δεν είναι από μόνες τους ικανές να θεραπεύσουν τα κακώς κείμενα. Η κατάσταση είναι τόσο άσχημη ώστε χρειάζονται αρκετά συντονισμένα μέτρα για να διασφαλισθεί η ορθώς προσδοκώμενη και απαιτούμενη απόδωση από τα ΓΤΕ.
Δεν έχει κατ’ αρχήν συνειδητοποιηθεί ότι όπως είναι αδύνατη η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής χωρίς ικανή Διπλωματική Υπηρεσία, άλλο τόσο είναι αδύνατη η αποτελεσματική προβολή της στο εξωτερικό χωρίς ικανή Υπηρεσία Ακολούθων Τύπου.
Είναι ανάγκη να δημιουργηθεί μια Υπηρεσία ελίτ, όσο κι αν ο όρος αυτός δεν ταιριάζει με το κλίμα του άκρατου λαϊκισμού και της εξίσωσης των πάντων προς τα κάτω, ανοιχτή στο ταλέντο με αδιάβλητες διαδικασίες πρόσληψης, υψηλών και εξειδικευμένων προσόντων, αξιοκρατική, με συνεχή επιμόρφωση και πλαισιούμενη από στελέχη του επαγγελματικού δημοσιογραφικού χώρου, όπου υπάρχουν αποχρώντες λόγοι.
Είναι πρακτικά αδύνατο κάθε θετικό βήμα για τη βελτίωση της κρατικής ενημέρωσης στο εξωτερικό, χωρίς τη σύσταση δημοσίου σώματος, με δομή επαγγελματικής καριέρας κι όχι ευκαιριακής ή συμπτωματικής απασχόλησης.
Επείγει επίσης η αναδιοργάνωση των αρμόδιων Διευθύνσεων στην ΓΓΤΠ, που χωρίς την υποστήριξη και καθοδήγησή τους είναι αδύνατο να αποδώσουν τα ΓΤΕ. (Η διάταξη στον αναπτυξιακό νόμο περί δημιουργίας Τράπεζας Πληροφοριών, κατόπιν πρωτοβουλίας της ΓΓΤΠ, είναι σημαντικό βήμα, αρκεί να αξιοποιηθεί σωστά).
Απαιτείται τέλος σειρά άλλων οργανωτικών και συντονιστικών ρυθμίσεων που θα επιτρέψουν τη στενότερη συνεργασία με το υπουργείο Εξωτερικών και θα αξιοποιήσουν καλύτερα τις διαθέσιμες πληροφορίες άλλων κρατικών φορέων.
Το φιάσκο της Αγκυρας
Υποστηρίζεται επίσης από ορισμένους κύκλους ότι αποτελεσματικότερη θα ήταν ίσως από πλευράς προβολής και κόστους η μίσθωση υπηρεσιών Εταιριών Δημοσίων Σχέσεων σε ορισμένες τουλάχιστον χώρες. Πρόκειται για άποψη που δεν αντέχει σε κριτική εξέταση. Κατ’ αρχήν δεν έχει συνειδητοποιηθεί το πραγματικό κόστος.
Στην Αγγλία, επί παραδείγματι, καμιά σοβαρή εταιρία δεν δέχεται λογαριασμό (account) κάτω από ένα εκατομμύριο στερλίνες, δηλ. 290 εκ. δρχ.
Δεύτερον, τα αποτελέσματα είναι άκρως αμφισβητήσιμα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Τουρκίας. Πρόσφατο δημοσίευμα στην τουρκική εφημερίδα «Χουριέτ» (10.6.90), αναφέρει σε ανταπόκριση από το Λονδίνο, με τίτλο «Ρεζιλίκι προβολής» ότι η ανάθεση προβολής της επιδίωξης της Τουρκίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα στη γνωστή εταιρία «Saatchi and Saatchi» έναντι δύο εκατομμυρίων στερλινών (ποσό κατά πολύ μεγαλύτερο από όσο εικάζεται ότι δαπανά το ελληνικό κράτος για όλα τα ΓΤΕ), κατέληξε σε πλήρες φιάσκο. Η εν λόγω εταιρία, ούτε τα διαφημιστικά φυλλάδια δεν μπόρεσε να διανείμει, αλλά και όσα άλλα διένειμε πετάχτηκαν στον κάλαθο των αχρήστων, σύμφωνα με το δημοσίευμα. Ας προστεθεί, ότι η τουρκική προσπάθεια, κόστους εκατομμυρίων δολαρίων την περασμένη δεκαετία, για ενίσχυση του φιλο-τουρκοκυπριακού λόμπι στη Βρετανία δεν απέδωσε τα αναμενόμενα και ο αριθμός των βουλευτών του λόμπι στη Βουλή των Κοινοτήτων παρέμεινε μάλλον στάσιμος.
Όρια, προτεραιότητες και πόροι
Υπάρχουν επίσης όρια και περιορισμοί στήν προσπάθεια προβολής και παράμετροι που δεν επηρεάζονται από την αποδοτικότητα των ΠΕ (π.χ. οι μεγιστάνες του Τύπου Μάρντοκ και Μάξγουελ ελέγχουν, σύμφωνα μ’ ορισμένους πρόχειρους υπολογισμούς, άνω του 40% του αγγλόφωνου Τύπου. Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου απαιτεί πολιτικούς χειρισμούς κορυφής).
Παραμένει ωστόσο γεγονός ότι την περασμένη δεκαετία, η Τουρκία κατέβαλε έντονη και συστηματική προσπάθεια στον τομέα των Δημοσίων Σχέσεων στο εξωτερικό και λόγω της δικής μας διάλυσης και αδράνειας σημείωσε πολύ αξιόλογες επιτυχίες. Απολέσαμε σημαντικό έδαφος. Δε χρειάζεται να κρύβουμε την πραγματικότητα.
Απαιτείται σήμερα σκληρή προσπάθεια για να ανατραπεί ή να αναστραφεί αυτή η κατάσταση. Προπαντός απαιτείται σοβαρότητα και σχεδιασμός, ρυθμίσεις θεσμικές, αξιολογήσεις μη κομματικού χαρακτήρα, πολιτική δημιουργίας κρατικών στελεχών κ.λπ. γενικότερα μέτρα προοπτικής που θα ήταν αυτονόητα σε κάθε σύγχρονο κράτος, αλλά στην ελληνική περίπτωση προσλαμβάνουν «ριζοσπαστικό» χαρακτήρα γιατί ισοδυναμούν με ανατροπή κατεστημένων συμφερόντων, πρακτικών και νοοτροπίας.