KEVIN FEATHERSTONE «Socialist parties and European integration: a comparative history», Manchester University Press, 1988, σ.σ. 366.
To νέο βιβλίο του Kevin Featherstone αποσκοπεί στο να επισημάνει και να αναλύσει τους παράγοντες εκείνους που μπορεί να θεωρηθούν ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των αντιδράσεων των πολιτικών κομμάτων της Σοσιαλιστικής Αριστεράς στην Ευρώπη απέναντι στις διαδικασίες οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο.
Πρόκειται, πράγματι, περί αντιδράσεων απέναντι σε εξελίξεις που συντελέστηκαν χωρίς την αποφασιστική επίδραση των σοσιαλιστικών κομμάτων της Ευρώπης, στην καλύτερη περίπτωση, αν όχι ερήμην τους. Διότι η πραγματικότητα διαμορφώθηκε στη βάση των θεμελίων που έθεσαν οι προτάσεις, οι ιδέες και η πολιτική πρακτική της Δεξιάς και του Κέντρου, παρά της Αριστεράς. Κι αυτός φαίνεται να ήταν ένας από τους λόγους που «ενθάρρυνε» τα σοσιαλιστικά κόμματα ν’ αντιδράσουν σ’ εθνικό μάλλον παρά σε υπερεθνικό πλαίσιο. Μολονότι, κατά μαχητόν βέβαια τεκμήριον, βασικό στοιχείο της πολιτικής ιδεολογίας των κομμάτων αυτών είναι ο διεθνισμός, κατά έναν περίεργο τρόπο ο σοσιαλισμός τους «εθνικοποιείται» στο έπακρο, ιδιαίτερα όταν ανέρχονται στην εξουσία. Τα επί μέρους κεφάλαια του βιβλίου επιβεβαιώνουν την τάση αυτή.
Στο κεφάλαιο για την Ελλάδα είναι φυσικό η παρουσίαση και η ανάλυση να αφορά το ΠΑΣΟΚ και τις αλλαγές που σημειώθηκαν στην πολιτική του απέναντι στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα: από την αντίθεση στην ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, όταν βρισκόταν στην αντιπολίτευση, μέχρι την πλήρη αποδοχή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης του 1986 και της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης κατά το διάστημα της δεύτερης κυβερνητικής του θητείας. Και στο ενδιάμεσο η περιπλάνηση από την «ειδική σχέση» μέχρι την «Μεσογειακή Κοινή Αγορά». Ακόμα και στις Ευρωεκλογές του 1984 το κύριο σύνθημα του ΠΑΣΟΚ ήταν «Πρώτα η Ελλάδα», ένα άλλο ισχυρό δείγμα του γεγονότος ότι η ιδεολογία του ήταν περισσότερο συνυφασμένη με τον εθνικό ιστό παρά με τον «σοσιαλιστικό διεθνισμό». Αυτό δεν σημαίνει ότι ορισμένοι χειρισμοί της ελληνικής κυβέρνησης καίριας σημασίας δεν απέδωσαν επειδή είχαν εθνικιστικό πυρήνα. Το αντίθετο μάλιστα! Το «παράδοξο» είναι ότι ενέργειες όπως Μνημόνιο του 1982 ή χειρισμοί όπως η απειλή βέτο του Ανδρέα Παπανδρέου στη διάσκεψη κορυφής της ΕΚ στο Δουβλίνο τον Δεκέμβριο του 1984 σε σχέση με την διεύρυνση, που είχε ως αποτέλεσμα να εγκριθούν τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα, συντέλεσαν στη μεγαλύτερη προσέγγιση του ΠΑΣΟΚ με την ΕΚ παρά στην αποξένωσή του.
Ο συγγραφέας καταλήγει με την ορθή διαπίστωση ότι το εθνικό κράτος δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να εκπληρώσει τις απαιτήσεις του δημοκρατικού σοσιαλισμού κι ότι τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά κόμματα δεν έχουν άλλη ρεαλιστικά εναλλακτική λύση από το να αναζητήσουν από κοινού λύσεις στο ευρύτερο αυτό πεδίο οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων. Ισως η λεγάμενη «κοινωνική διάσταση» της Ενιαίας Αγοράς, που προφανώς προκαλεί ανατριχίλα σε πολλούς, να προσφέρει τη χρυσή ευκαιρία στην Ευρωπαϊκή Αριστερά -για κοινές επεξεργασίες, ιδέες, στόχους και δράση- έναυσμα πιθανότατα στρατηγικής ανασυγκρότησης.
Το βιβλίο του Featherstone, που προσφέρει ισχυρή επιχειρηματολογία και ανάλυση, είναι σημαντικό και για έναν επιπρόσθετο λόγο: για το ότι δείχνει ανάγλυφα πως το βάρος του παρελθόντος είναι ίσως ιδιαίτερα καταθλιπτικό για όσους αποφασίζουν να το αποτινάξουν.