Αποχαιρετισμός

“Ώσπερ γαρ και τελειωθέν βέλτιστον των ζώων ο άνθρωπος έστιν, ούτω και χωρισθέν νόμου και δίκης χείριστον πάντων»

Αριστοτέλης, Πολιτικά

«Δει καρτερείν επί τοις παρούσι και θαρρείν περί των μελλόντων»

Ισοκράτης

«Το μεγαλύτερο πάθος του ανθρώπου είναι ότι δεν αναγνωρίζει τα λάθη του. Γι αυτό λιθοβολεί τους πάντες»

Λουκάς ο Ευαγγελιστής

Συμβαίνει στα ανθρώπινα ακόμα και τα πιο ωραία πράγματα να έχουν κάποτε ένα τέλος. Μετά από 4 χρόνια υπηρεσίας ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας (ΓΤΕ) της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον επιστρέφω στην Αθήνα, στην Κεντρική Υπηρεσία, και στο τέλος του έτους απέρχομαι πλέον υποχρεωτικά και από την ενεργό θητεία μου στο Δημόσιο.

Ο ερχομός μου στην Ουάσιγκτον συνέπεσε με δραστικές και συνταρακτικές αλλαγές στην Αμερική, στην Ευρώπη, σε όλο τον κόσμο. Με την πιο βαθειά οικονομική κρίση από το 1929, την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα, την κρίση στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην ευρωζώνη, αλλά ιδιαίτερα τη σοβαρότερη μεταπολεμικά συνθλιπτική, πολύπλευρη κρίση στην Ελλάδα, που δεν είναι μόνο οικονομική.

Στο διάστημα αυτό της θητείας μου είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ στενά και πιστεύω απόλυτα εποικοδομητικά και αποδοτικά με τον Πρέσβη κ. Βασίλη Κασκαρέλη, επάξιο σημερινό Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Εξωτερικών, με τον οποίο είχα επίσης συνεργαστεί εξίσου αποδοτικά κατά τη διάρκεια της θητείας μου στο ΓΤΕ Βρυξελλών (2003-2006), καθώς και με τον νέο μας Πρέσβη κ. Χρίστο Παναγόπουλο. Δυστυχώς, η αναγκαστική εκπνοή του υπηρεσιακού μου βίου κατέστησε την άριστη συνεργασία μαζί του βραχύβια. Του εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία. Ευχαριστώ αμφοτέρους για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν.

Απολογισμό έργου δεν πρόκειται να κάνω. Πρώτον, διότι πολλά πράγματα ούτε λέγονται ούτε γράφονται μολονότι συγκαταλέγω τον εαυτό μου στους πιο θερμούς οπαδούς της διαφάνειας και λογοδοσίας σχετικά με την κρατική και κυβερνητική δραστηριότητα. Ως δημόσιοι υπάλληλοι οφείλουμε να εκτελούμε και να εφαρμόζουμε την πολιτική των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεών μας επιστρατεύοντας τις καλύτερες δυνατότητές μας για να υπηρετήσουμε το εθνικό συμφέρον αλλά ταυτόχρονα είμαστε υπόλογοι όχι μόνο απέναντι στις προϊστάμενες υπηρεσιακές και πολιτικές αρχές αλλά και απέναντι στους πολίτες και φορολογούμενους. Είναι, όμως, στη φύση της κρατικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα δε της διπλωματικής, ορισμένες λειτουργίες και δράσεις να μην μπορούν να δουν το φως της δημοσιότητας άνευ βλάβης του δημόσιου συμφέροντος. Επομένως, η δραστηριότητα αυτή έχει εμφανείς αλλά και αφανείς πτυχές. Κατά δεύτερο λόγο, διότι, συνήθως, αν όχι κατά κανόνα, οι ίδιοι δεν μπορούμε να είμαστε αντικειμενικοί κριτές του έργου και της απόδοσής μας. Η αξιολόγηση και η κριτική, που τόσες επαγγελματικές ομάδες στην Ελλάδα φαίνεται να απεχθάνονται, εφόσον γίνονται εντός ορθολογικού πλαισίου και λαμβάνουν υπόψη τους τις συνθήκες, τους κυριότερους προσδιοριστικούς και περιοριστικούς παράγοντες, επαφίενται σε «τρίτους» μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχει η δημοσιογραφική κοινότητα. Θα πρέπει δε να είναι όχι μόνο ευπρόσδεκτες αλλά και επιμόνως ζητούμενες από εμάς τους ίδιους.

Είχα και πάλι την ευκαιρία και την τύχη να συνεργαστώ, πιστεύω σε ειλικρινή και φιλική βάση, με εξαιρετικούς και κορυφαίους επαγγελματίες δημοσιογράφους, όπως με τους ανταποκριτές ελληνικών και ελληνο-κυπριακών ΜΜΕ στην Ουάσιγκτον και τη Νέα Υόρκη, με αρκετά Ομογενειακά ΜΜΕ – δυστυχώς οι συνθήκες δεν μου επέτρεψαν στενότερη γνωριμία και συνεργασία μαζί τους – με εκδότες καθώς και με τη «Φωνή της Αμερικής», με τους συναδέλφους μου στο ΓΤΕ της Νέας Υόρκης καθώς και με άλλες ελληνικές Αρχές στην Αμερική. Τους ευχαριστώ όλους ειλικρινώς. Δυστυχώς ο αγαπητός μας και μαχητικός Λάμπρος Παπαντωνίου δεν είναι πια μαζί μας ούτε ο Leslie Finer, επί χρόνια συνεργάτης του Γραφείου.

Μολονότι μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί ότι η σχέση μεταξύ λειτουργών του κράτους σε θέσεις όπως η δική μου και δημοσιογράφων είναι εξ ορισμού αντιπαραθετική και ανταγωνιστική, η προσωπική θεώρηση και εμπειρία μου από την υπηρεσία μου στο εξωτερικό αλλά και η διαφορετική φύση της σχέσης αυτής στην αλλοδαπή, κυρίως στις χώρες όπου διακυβεύονται σημαντικά εθνικά συμφέροντα, πιστεύω ότι ακυρώνουν τη θεωρία σε μεγάλο βαθμό, αν μη τι άλλο διότι ορισμένοι στόχοι, αν όχι όλοι, είναι κοινοί, χωρίς αυτό να υποβαθμίζει την ποιότητα και ειλικρίνεια ούτε του επικοινωνιακού ούτε του δημοσιογραφικού λόγου. Κατά συνέπεια, υπάρχει μεγάλο έδαφος αμοιβαίας κατανόησης, ειλικρινούς συνεργασίας και ουσιαστικής ανταλλαγής απόψεων και επιχειρημάτων. Όπου υπάρχει και καλλιεργείται μια τέτοια αντίληψη και σχέση τόσο καλύτερα εξυπηρετείται το εθνικό και δημόσιο συμφέρον. Θέλω να πιστεύω ότι προσπάθησα να υπηρετήσω την άποψή μου αυτή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Θα ήταν σοβαρή παράλειψη αν δεν αναφερόμουν στο υψηλό επαγγελματικό επίπεδο των Αμερικανών δημοσιογράφων των πιο σημαντικών Μέσων, ρεπόρτερ, αρθρογράφων, σχολιαστών, παραγωγών και παρουσιαστών που ευτύχησα να γνωρίσω και να συνεργαστώ μαζί τους. Είχαν πάντα τη διάθεση να ακούσουν την άποψη της χώρας μας, να δείξουν κατανόηση και να κρίνουν κατά το μάλλον ή ήττον με αντικειμενικότητα και μετριοπάθεια. Ορισμένοι εξ αυτών με τίμησαν και με τη φιλία τους. Τους ευχαριστώ ειλικρινά.

Μου δόθηκε επίσης η ευκαιρία να συνεργαστώ αποδοτικά με πολλούς παράγοντες και οργανώσεις της Ομογένειας, εκπροσώπους της σε διάφορους τομείς καθώς και πάρα πολλά άτομα, Αμερικανούς ελληνικής κληρονομιάς. Δεν μπορώ να τους μνημονεύσω εδώ ξεχωριστά. Αποκόμισα άριστες εντυπώσεις για το τεράστιο, υψηλότατου επιπέδου σε πολλούς τομείς αλλά φευ αναξιοποίητο, ασυντόνιστο και κερματισμένο δυναμικό που διαθέτει η επιτυχημένη από κάθε άποψη Ομογένεια. Μπορούν να επιτευχθούν απείρως σπουδαιότερα πράγματα με καλύτερη οργάνωση, μεγαλύτερο ενδιαφέρον, συμμετοχή και συνεισφορά, περισσότερη ενότητα και συντονισμό. Η πρόκληση παραμένει ανοιχτή.

Τέλος, ιδιαίτερα μνεία οφείλω στους συναδέλφους μου στο ΓΤΕ Ουάσιγκτον που με τίμησαν με την εργατικότητα, επαγγελματικότητα, αποδοτικότητα και αφοσίωσή τους. Το έργο ήταν συλλογικό. Τους ευχαριστώ από βάθος καρδίας και εύχομαι καλή συνέχεια στο έργο τους.

Εθνική Επικοινωνιακή Πολιτική

Κοινότοπη αλλά απολύτως αναγκαία είναι η αναφορά στην εικόνα της χώρας μας στην Αμερική, θέμα που έχει τις ιδιομορφίες του σε σχέση με άλλες χώρες, κυρίως της Ευρώπης. Σχετική μελέτη του Γραφείου Τύπου είναι στη διάθεση των ενδιαφερομένων κι έχει δει το φως της δημοσιότητας, ενώ καταρτίζεται και νέα μελέτη με απόλυτα σύγχρονη και επιστημονική μεθοδολογία, ώστε να έχει κανείς ρεαλιστικά δεδομένα για την εικόνα της χώρας μας. Αναγκαία εργαλεία πλοήγησης στη σημερινή ζούγκλα των ΜΜΕ. Η διαχείριση του θέματος αυτού από το οποίο πολλά εξαρτώνται αποτέλεσε, αποτελεί και θα αποτελεί μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ύψιστη προτεραιότητα της Πρεσβείας. Έγινε και γίνεται ό, τι είναι δυνατό και εφικτό με προγραμματισμένη και συστηματική προσπάθεια η κρίση περί των αποτελεσμάτων της οποίας δεν μπορεί παρά και πάλι να αφεθεί σε τρίτους, αλλά καλόπιστους παρατηρητές.

Είναι, όμως, ηλίου φαεινότερο ότι η εικόνα κάθε χώρας παράγεται κυρίως στο εσωτερικό της. Σχετίζεται άμεσα με το πολιτικό της σύστημα, την εθνική της ταυτότητα και αυτοπεποίθηση, το πολιτιστικό της επίπεδο και τις πολιτισμικές της παραδόσεις, κοντολογίς αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων και φυσικά των επιδόσεών της σε πολλούς τομείς σε σύγκριση πάντα με άλλες χώρες. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σύνθετο πρόβλημα στο οποίο, δυστυχώς, ουδέποτε ενσκήψαμε με τη δέουσα σοβαρότητα και προσοχή.

Ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή των  μαζικών Μέσων, έντυπων και ηλεκτρονικών, καθώς και των «Μέσων κοινωνικής δικτύωσης», κάθε συστηματική προσπάθεια επηρεασμού ξένων ακροατηρίων και διαμορφωτών της κοινής γνώμης που κατέχουν ηγετικές θέσεις στο σύστημα σε κάθε χώρα απαιτεί χάραξη εθνικής επικοινωνιακής πολιτικής, διαδικασία κατ’ εξοχήν πολιτική, κρατική και πολλαπλώς χρήσιμη. Δεν μπορώ να επεκταθώ περισσότερο στο θέμα αυτό που εδώ και πάρα πολλά χρόνια αποτελεί ιδιαίτερο γνωστικό αντικείμενο σε προηγμένα Πανεπιστήμια. Από τη φύση της η εθνική επικοινωνιακή πολιτική, προϋπόθεση κάθε σοβαρής προσπάθειας Δημόσιας Διπλωματίας, απαιτεί μακρόχρονο σχεδιασμό και δέσμευση πόρων, διότι αποβλέπει σε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα εγκατάστασης διαρκών και σταθερών σχέσεων εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας με τα ξένα ΜΜΕ και το ξένο κοινό. Ως εκ τούτου θα πρέπει να υπερβαίνει τον συνήθη εσωτερικό πολιτικό κύκλο.

Κατά συνέπεια, η ανάταξη της σημερινή μας ήκιστα αρνητικής εικόνας μας απαιτεί συστηματικές και συντονισμένες επικοινωνιακές προσπάθειες, με προγραμματισμό και συγκεκριμένους στόχους που προϋποθέτουν πάνω από όλα πολιτική και οικονομική σταθερότητα, εθνική αυτογνωσία, εμπιστοσύνη στις δυνατότητες και το δυναμικό της χώρας, αλλά πάνω από όλα σταθερές και ανοδικές εθνικές επιδόσεις σε όλους τους τομείς. Πρόκειται για υπόθεση που απαιτεί μόνιμη στράτευση κυβέρνησης και πολιτών, καθώς και της απανταχού Ομογένειας. Δεν μπορώ να επεκταθώ και πάλι. Αρκούμαι απλώς να υπογραμμίσω ότι αποτελεί μεγίστη αφέλεια η άποψη ότι η προσπάθεια μπορεί να εξαντληθεί σε κατάλληλη διαφημιστικά συνθήματα και σε ένα ωραίο περιτύλιγμα άνευ ουσιαστικού περιεχομένου, ήτοι την επίτευξη αναμενόμενων οικονομικών επιδόσεων, κοινωνικής ανεκτικότητας, περιορισμού της βίας και τα συναφή. Ας μην υποτιμούμε τη νοημοσύνη των αποδεκτών των μηνυμάτων μας. Ο βασιλιάς είναι πλέον γυμνός.

Για το Μέλλον της Χώρας μας

Αισιοδοξώ ότι οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα που έχουν σαφή και σταθερό ευρωπαϊκό προσανατολισμό θα κατισχύσουν τελικά των παρωχημένων, συντηρητικών και οπισθοδρομικών δυνάμεων ποικίλης πολιτικής προέλευσης, θα δαμάσουν τον ιδεολογικό φανατικό παροξυσμό και τη μαζική παράνοια που σήμερα επικρατούν στο δημόσιο βίο και θα απομονώσουν τις επικίνδυνες για τη δημοκρατικό μας πολίτευμα νεο-ναζιστικές, αντι-κοινοβουλευτικές και άλλες εξτρεμιστικές δυνάμεις.Προσβλέπω σε μια νέα Ελλάδα της παραγωγής, της ελευθερίας, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και ισότητας, των ίσων ευκαιριών, της ανοιχτής οικονομίας και κοινωνίας, της ανεκτικότητας, της κοινωνικής προστασίας, των υψηλών επιδόσεων σε όλους τους τομείς, της αξιοκρατίας και της αριστείας. Οι πολύ δύσκολες καταστάσεις  φέρνουν και μεγάλες αλλαγές. Μπορούμε να τα καταφέρουμε.  Ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά ορισμένων εταίρων μας – και δεν είναι η πρώτη φορά – τα σοβαρά κράτη σταθμίζουν το εθνικό τους συμφέρον με σύνεση. Θα χρειαστούν κόπος, περαιτέρω ίσως θυσίες και φυσικά χρόνος, μακρύς πλέον. Διαθέτουμε, όμως, αρκετά και μοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, ανεκτίμητους υλικούς και ανθρώπινους πόρους κι αξίζει να το προσπαθήσουμε, αφού κατανοήσουμε και επιμερίσουμε αναλογικά τις ευθύνες μας κι αφού επιδείξουμε τις αναγκαίες μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης. Αν μη τι άλλο διότι κάθε άλλη πρόταση σήμερα οδηγεί είτε ξανά στο αμαρτωλό παρελθόν είτε στο χάος, την τυραννία και την απόλυτη καταστροφή της κοινωνίας, του κράτους και του έθνους. Πειστική, ρεαλιστική εναλλακτική πρόταση δεν υπάρχει. Δεν πρέπει να επιτραπεί η χώρα να γίνει ένας απέραντος σκουπιδότοπος ούτε να παραδοθεί σε καιροσκόπους, λαϊκιστές, τσαρλατάνους, δημαγωγούς, απατεώνες, «τζάμπα μάγκες», συνωμότες και συνωμοσιολόγους. Αρκετά. Η χώρα δεν αντέχει άλλες ψευδαισθήσεις και αυτοκαταστροφικά σύνδρομα αυτοχειρίας. Η πλαστή ευημερία με δανεικά τέλειωσε ανεπιστρεπτί. Πρόκειται κυριολεκτικά, για θέμα εθνικής επιβίωσης. Ο δρόμος προς την κόλαση είναι συνήθως στρωμένος με καλές προθέσεις και «οραματικά» σχέδια που πόρρω απέχουν από τις επιταγές της πραγματικότητας. Για να αλλάξει η χώρα και να ατενίσει το μέλλον της με αισιοδοξία γερά εδραιωμένη στο φυσικό της χώρο, τη Δύση και την Ευρώπη – θα ήταν αδιανόητο να απουσιάζει η Ελλάδα από το χώρο αυτό, όχι μόνο για γεωστρατηγικούς λόγους αλλά και διότι ο αρχαίος πολιτισμός της αποτελεί ένα από το πιο ουσιαστικά συστατικά της ευρωπαϊκής ταυτότητας – δεν αρκούν οι οικονομικές επιδόσεις. Απαιτούνται ριζικές αλλαγές στις σε όλες τις δομές, στις νοοτροπίες, στην κουλτούρα και την συμπεριφορά του κράτους και της κοινωνίας, των ίδιων των πολιτών. Πρόκειται για μακρόσυρτη διαδικασία που προϋποθέτει παιδεία, δημόσιο βίο και διάλογο ποιοτικά διαφορετικό από τον σημερινό.

Προϋποθέτει πάνω από όλα κράτος δικαίου και εξάλειψη της ενδημικής πλέον βίας που ασκείται δίκην δικαιώματος και επικροτείται, ρητά ή συγκαλυμμένα από πολιτικά κόμματα, κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες.