Η εικόνα κάθε χώρας αποτελεί πολύτιμο δημόσιο αγαθό. Η διαχείρισή της αποτελεί κατ’ εξοχήν πολιτική διαδικασία και συνεπάγεται πολίτικες αποφάσεις. Διαμορφώνεται πρωτίστως και κυρίως στο εσωτερικό της χώρας από ένα πλήθος παραγόντων, δημόσιων και ιδιωτικών. Η προβολή της στο εξωτερικό αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία και συνεπάγεται σχέδιο, ήτοι εθνική επικοινωνιακή στρατηγική, συμπεριλαμβανομένης και της δημόσιας διπλωματίας, φορέα και συντονισμό φορέων, χρήση διαφόρων εργαλείων και φυσικά πόρους, τόσο από το δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα. Ενδεικτικές επισημάνσεις, κοινότοπες βέβαια και αυτονόητες αλλά εύκολα συναγόμενες από την πρακτική και τη δράση των σύγχρονων κρατών.
Αυτονόητο και αυταπόδεικτο επίσης είναι το γεγονός ότι ενώ η ύφανση και προβολή της εικόνας μιας χώρας στη βάση των επιτευγμάτων της και των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων στο διεθνές περιβάλλον, με προφανή τα οικονομικά και άλλα οφέλη, αποτελεί δύσκολη, κοπιώδη, μακρόχρονη και διαρκή διαδικασία, αν μη τι άλλο λόγω του διεθνούς ανταγωνισμού, η κατάρρευση της εικόνας αυτής κρέμεται κυριολεκτικά από μια κλωστή, πόσω μάλλον αν πρόκειται για κατάρρευση μιας ολόκληρης χώρας στο σύνολό της κι όχι μόνο κάποιων πτυχών της δραστηριότητας και της διεθνούς παρουσίας της. Ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης, παραδοσιακών και σύγχρονων, είναι καθ’ όλα καθοριστικός -κι αυτό κοινός τόπος.
Μια τέτοια περίπτωση πλήρους κατάρρευσης και καταρράκωσης της εικόνας είναι η δική μας. Έχουν ήδη συμπληρωθεί δύο χρόνια (από τις αρχές Ιανουαρίου του 2010 περίπου) αφότου τα φώτα της διεθνούς δημοσιότητας άρχισαν να στρέφονται αδυσώπητα πάνω στη χώρα μας και εξακολουθούν φυσικά να μας προκαλούν κυριολεκτικά ίλιγγο. Σε δεκάδες χιλιάδες στην κυριολεξία καταμετρούνται πλέον τα «δημοσιεύματα» σε όλα τα διεθνή μέσα (έντυπα και ηλεκτρονικά) από τότε μέχρι σήμερα με αρνητικό και συχνά απαξιωτικό περιεχόμενο για την Ελλάδα, εξ όσων μπορούν να παρακολουθήσουν οι κρατικές υπηρεσίες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό – στην Ευρώπη, στην Αμερική και σε άλλες σημαντικές χώρες. Πλουσιότατο υλικό για σειρά μελετών από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για το μέγεθος του προβλήματος. Διότι έχω την εντύπωση ότι η Ελλάδα στη νεότερη ιστορία της ουδέποτε βρέθηκε να περιπαίζεται, να λοιδορείται και να περιφρονείται ως «μαύρο πρόβατο» και «παράδειγμα προς αποφυγήν» στη διεθνή κοινότητα με τόση διάρκεια και σε τέτοιο βαθμό. Πρόκειται για ιστορικό φαινόμενο που έχει βέβαια τα αίτια, την εξήγηση και την ερμηνεία του.
Η σύνοψη της μελέτης που δημοσιεύεται πιο κάτω για την εικόνα της Ελλάδας στην Αμερική έγινε από το Γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας της Πρεσβείας μας στην Ουάσιγκτον. Αποτελεί μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Πρώτον, διότι καλύπτει την περίοδο Ιανουάριος-Μάιος 2010, την απαρχή δηλαδή της καταιγίδας της αρνητικής δημοσιότητας. Από τότε μέχρι σήμερα δεν πέρασε και δεν περνά ημέρα που η Ελλάδα να μην γίνεται αντικείμενο αμέτρητων δημοσιευμάτων και αναφορών. Ας υπενθυμίσω ότι η ανωτέρω περίοδος που καλύπτει η μελέτη συμπεριλαμβάνει και την αποφράδα ημέρα των γεγονότων της 5ης Μαΐου, με τη δολοφονία τριών αθώων υπαλλήλων της τράπεζας Marfin στην Αθήνα κατά τον εμπρησμό της, γεγονός που «διακόσμησε» δεόντως τα πρωτοσέλιδα σε όλον τον κόσμο. Δεύτερον, δεν περιλαμβάνει τα ΜΜΕ της περιοχής αρμοδιότητας της Νέας Υόρκης, όπου και η συγκέντρωση των σημαντικότερων μέσων, τα οποία ασκούν καθοριστική επιρροή στην αμερικανική κοινή γνώμη, όπως οι εφημερίδες New York Times και Wall Street Journal (πρώτη σε κυκλοφορία με 2 εκ. φ. την ημέρα), οι αμερικανικές εκδόσεις των Financial Times και του Economist, μέσα παγκόσμιας εμβέλειας και επιρροής, καθώς και την πλειάδα των ειδησεογραφικών πρακτορείων και τηλεοπτικών δικτύων με αντίστοιχη παγκόσμια εμβέλεια και επιρροή. Τέλος, δεν καλύπτει διάφορα σημαντικά και με μεγάλη επιρροή ιστολογία (blogs).
Το μικρό, όμως, σε σχέση με τον αμερικανικό και μόνο χώρο των ΜΜΕ αυτό δείγμα -πόσω μάλλον με τον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο- πιστεύω ότι είναι επαρκέστατο για τη σύνθεση της εικόνας και την εξαγωγή συμπερασμάτων, εξαιρετικά χρήσιμο δε από άποψη μεθοδολογίας, αλλά και ως προοίμιο, κακός οιωνός των όσων επρόκειτο να επακολουθήσουν στον τομέα αυτό. Αρκεί κανείς να αντιπαραθέσει τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής με τα σημερινά δεδομένα, ως προς τα οποία ας ερανισθώ μερικές πρόσφατες τοποθετήσεις από διάφορους χώρους, απλώς και μόνο για να καταδειχθεί ότι και στον τομέα αυτό «πάτος στο βαρέλι» δεν έχει ακόμη μπει.
- «…το πρώτο που βρίσκουμε απέναντί μας ως αντίπαλο είναι η κακή εικόνα για τη χώρα, τα αρνητικά στερεότυπα που δυστυχώς έχουμε καλλιεργήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό και μόνοι μας». Ευ. Βενιζέλος, αντιπρόεδρος και υπουργός Οικονομικών (27/1/2012).
- «Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας η οικονομική της εικόνα (ενός διεφθαρμένου και αποτυχημένου κράτους που δεν έχει θέση στην Ευρώπη) φαίνεται να υπερισχύει της πολιτισμικής που ανέκαθεν προσείλκυε τους ξένους φίλους της». Δημήτρης Τζιόβας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας («Έλληνες και Φιλέλληνες», Το ΒΗΜΑ, 29/1/2012).
- «Για την αποκατάσταση της αξιοπιστίας απαιτείται η αμετάκλητη δέσμευση όλων των πολιτικών κομμάτων ως προς το νέο πρόγραμμα». Ανακοίνωση των κρατών-μελών της ζώνης του ευρώ (μετά τη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες-30/1/2012).
- «Ένα μεγάλο μέρος της πίεσης που μας ασκείται προκύπτει από το έλλειμμα αξιοπιστίας της χώρας. Δεν μας ακούνε, δεν μας πιστεύουν, δεν μας εμπιστεύονται». I. Πρετεντέρης («Χωρίς Λακεδαιμονίους», ΤΑ ΝΕΑ, 1/2/2012).
Αν τα ανωτέρω ισχύουν για τις αντιλήψεις, τη γνώμη των εταίρων μας για τη χώρα και τη στάση τους απέναντι” της, που πλειστάκις, σε δήθεν ανεπίσημο επίπεδο, ούτε τα αναγκαία προσχήματα δεν τηρούν πλέον, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να εισακουστούν ή να γίνουν πιστευτές οι απόψεις μας στα διεθνή ΜΜΕ παρά τη συνεχή προσπάθεια που καταβάλλεται.
Δεν θα είχε κανένα νόημα να υποβάλει κανείς εδώ ορισμένες σκέψεις για το πώς μπορεί να επέλθει κάποια σταδιακή διόρθωση της κατάστασης αυτής, ώστε από τον περιορισμό των ζημιών, όπου αναγκαστικά είναι προσανατολισμένη η οιαδήποτε διεθνής επικοινωνιακή πολιτική της χώρας στη σημερινή συγκυρία, να περάσει σε μια σχεδιασμένη, συντονισμένη και σταδιακή αποκατάσταση της εικόνας μας στη διεθνή σκηνή. Διότι, προϋπόθεση πλέον για οιαδήποτε «σκέψη» επανατοποθέτησης και επανένταξης της Ελλάδας στο διεθνές προσκήνιο, στον παγκόσμιο χάρτη των προσλήψεων με κάποια κάπως θετικά πρόσημα (κάποιο rebranding ας πούμε της χώρας), αποτελεί η οικονομική και πολιτική σταθεροποίηση της χώρας, η οποία θα φέρει βέβαια στο παθητικό της για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, εκτός των άλλων, και την αναδιάρθρωση του χρέους της.
Πρόκειται για δεδομένα που εξ ορισμού και sine qua non συνεπάγονται πλέον την εξάλειψη των αιτίων που οδήγησαν στη σημερινή εικόνα. Είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό ότι το θέμα απασχολεί κατ’ ανάγκη τόσο δημόσιους όσο και ιδιωτικούς φορείς, έστω και λίγους.
Ουάσιγκτον, 1/2/2012
Τα αμερικανικά ΜΜΕ και η ελληνική οικονομική κρίση
Ιανουάριος-Μάιος 2010
Έρευνα-σύνταξη ΜΑΡΙΑ ΓΑΛΑΝΟΥ
Επιμέλεια ΜΑΓΔΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ
Σκοπός της έρευνας ήταν να εξετάσει πώς καλύφθηκε η ελληνική οικονομική κρίση από τα ΜΜΕ της περιοχής αρμοδιότητας του ΓΤΕ Ουάσιγκτον, κατά την περίοδο από τον Ιανουάριο (όταν άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα εκτενή δημοσιεύματα για την κρίση στην Ελλάδα) έως το Μάιο 2010, ήτοι να σκιαγραφήσει τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάλυψης, ώστε να εξαχθούν γενικά αλλά και ειδικά συμπεράσματα. Γι’ αυτόν το λόγο επελέγη- σαν τα εξής ΜΜΕ, ως τα βασικότερα: οι ε/φ Washington Post, Washington Times και USA Today, το τ/δ CNN (ιστοσελίδα και τηλεόραση), το δημόσιο τηλεοπτικό δίκτυο PBS και το δημόσιο ραδιοφωνικό δίκτυο NPR. Εξετάστηκαν τα δημοσιεύματα (η λέξη αναφέρεται σε κάθε είδους καταγραφή άσχετα από το Μέσο) που κατέγραψε το ΓΤΕ Ουάσιγκτον ως «ελληνικού ενδιαφέροντος».
Η ανάλυση του υλικού που συγκεντρώθηκε ήταν τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική.
Τα ποσοτικά κριτήρια περιλαμβάνουν τον αριθμό των δημοσιευμάτων ανά μήνα και ανά μέσο, το είδος δημοσιεύματος (ρεπορτάζ/ ανταπόκριση δημοσιογράφου, ανταπόκριση πρακτορείου ειδήσεων, άρθρο γνώμης, κύριο άρθρο, συνέντευξη), το μέγεθος, τον αριθμό των πρωτοσέλιδων, την ύπαρξη της λέξης Greece/Greek στον τίτλο και το φωτογραφικό υλικό.
Στα ποιοτικά κριτήρια συγκαταλέγονται το κύριο θέμα του δημοσιεύματος, η επισήμανση επιθέτων/στερεοτύπων για τον χαρακτηρισμό των Ελλήνων και της Ελλάδας, η ανάλυση των κύριων άρθρων και άρθρων γνώμης και το περιεχόμενο του φωτογραφικού υλικού.
- Ποσοτικά στοιχεία
Η ελληνική οικονομική κρίση αναδείχθηκε σε ένα από τα κυρίαρχα θέματα της αμερικανικής επικαιρότητας, κυρίως από το μήνα Φεβρουάριο έως και το μήνα Μάιο. Κατά το χρονικό διάστημα Ιανουάριος-Μάιος 2010, καταγράφηκαν συνολικά 348 δημοσιεύματα, εκπομπές και αναφορές σχετικά με την ελληνική οικονομική κρίση.
Ρ/Α: Ρεπορτάζ – Ανταπόκριση
Π/Ε: Πρακτορείο Ειδήσεων
Α/Γ: Αρθρο Γνώμης
Κ/Α: Κύριο Αρθρο
ΣΥΝ/ΞΗ: Συνέντευξη
Η έκταση της κάλυψης συναρτάται άμεσα με τις εξελίξεις της επικαιρότητας. Παρατηρείται ότι τα περισσότερα δημοσιεύματα καταγράφηκαν τους μήνες Μάρτιο και Μάιο, πράγμα που εξηγείται από την τρέχουσα επικαιρότητα, καθώς το Μάρτιο επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον ο Π/Θ της Ελλάδας, γεγονός που προσέλαβε μεγάλη δημοσιότητα, ενώ το Μάιο, μετά την οριστικοποίηση των όρων εφαρμογής του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα (μνημόνιο), η προσοχή στρέφεται στις ευρύτερες επιπτώσεις της κρίσης δημόσιου χρέους που πλήττει την Ευρώπη, με τις ανησυχίες για μετάδοση στις ΗΠΑ και επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης να αυξάνονται. Το Μάιο, επίσης, σημειώθηκαν έντονες κοινωνικές αναταραχές, με αποκορύφωμα τη δολοφονία τριών αθώων πολιτών κατά τις διαδηλώσεις της 5ης Μαΐου.
Ρ/Α: Ρεπορτάζ – Ανταπόκριση
Π/Ε: Πρακτορείο Ειδήσεων
Α/Γ: Άρθρο Γνώμης
Κ/Α: Κύριο Άρθρο
ΣΥΝ/ΞΗ: Συνέντευξη
Τα έντυπο μέσο ήταν αυτά που πρωτοστάτησαν στην κάλυψη και ιδιαίτερα η ε/φ WP, που παρουσιάζει το μεγαλύτερο αριθμό δημοσιευμάτων. Από τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, το δημόσιο ρ/δ NPR ήταν αυτό που ασχολήθηκε περισσότερο με το θέμα, ενώ από τα τ/δ το PBS.
Το είδος δημοσιεύματος που κυριαρχεί είναι το ρεπορτάζ/ ανταπόκριση δημοσιογράφου. Έπεται η ανταπόκριση πρακτορείου ειδήσεων και το άρθρο γνώμης με μόνο 15% του συνολικού αριθμού των δημοσιευμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι ο αριθμός των τελευταίων αυξάνεται προϊούσης της κρίσης, με αποκορύφωμα το μήνα Μάιο.
Η ορατότητα της κάλυψης του θέματος της ελληνικής οικονομικής κρίσης υπήρξε μεγάλη, καθώς κατά το χρονικό διάστημα πέντε μηνών καταγράφηκαν 39 συνολικά πρωτοσέλιδα, γεγονός ίσως πρωτοφανές. Ο μεγαλύτερος αριθμός πρωτοσέλιδων σημειώνεται το μήνα Μάιο, κυρίως λόγω των τραγικών γεγονότων της 5ης Μαΐου, όπου στη διάρκεια διαδηλώσεων στην Αθήνα φονεύθηκαν τρεις άνθρωποι, υπάλληλοι της τράπεζας Marfin, από εμπρηστικές βόμβες διαδηλωτών. Επιπλέον, καταγράφηκαν 125 από τα συνολικά 212 δημοσιεύματα των τριών ε/φ που περιείχαν στον τίτλο τους τη λέξη Greece ή Greek. Αυτό το κριτήριο θεωρείται σημαντικό, καθώς ο τίτλος είναι αυτός που καταρχάς έλκει την προσοχή του αναγνώστη.
Το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει τα δημοσιεύματα, καθώς και τα διάφορα γραφήματα είναι ιδιαίτερης σημασίας, καθώς συμπληρώνουν το περιεχόμενο των δημοσιευμάτων και πολλές φορές απομονώνουν ένα από τα μηνύματα, το οποίο μπορεί να καταλήξει να έχει μεγαλύτερη επίδραση από το ίδιο το δημοσίευμα (βλ. Πίνακα 7).
Από την εξέταση της ιστοσελίδας του CNN προέκυψαν τα εξής: καταγράφηκαν 39 δημοσιεύματα, εκ των οποίων τα περισσότερα (22), και σε αυτήν την περίπτωση, ήταν το μήνα Μάιο. Μεταξύ των δημοσιευμάτων καταγράφηκαν 14 βίντεο. Σημειώνεται ότι την ημέρα της δολοφονίας των τριών πολιτών κατά τη διάρκεια διαδήλωσης το Μάιο, η είδηση εμφανιζόταν στην πρώτη σελίδα της ιστοσελίδας, μεταξύ των κυρίαρχων θεμάτων.
Το δημόσιο ραδιοφωνικό δίκτυο της Αμερικής NPR κάλυψε εκτενώς την ελληνική οικονομική κρίση και τις σχετικός εξελίξεις, με σύνολο 59 δημοσιευμάτων, τα περισσότερα από τα οποία (26) το μήνα Μάιο. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν 29 ρεπορτάζ, 16 συνεντεύξεις/ συνομιλίες με ειδικούς, μεταξύ των οποίων και η συνέντευξη του Π/Θ στην εκπομπή «All Things Considered», κατά την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον, 12 ανταποκρίσεις από Αθήνα και δύο αφιερώματα στην Ελλάδα από την εκπομπή «The Diane Rehm Show». Οι εκπομπές που κυρίως ασχολήθηκαν με το θέμα ήταν οι «Morning Edition» και «All Things Considered», εκπομπές καθημερινής επικαιρότητας, πρωινής και βραδινής ζώνης αντίστοιχα, που χαρακτηρίζονται από μεγάλο κύρος και ακροαματικότητα.
Από τα τηλεοπτικά δίκτυα, το PBS είχε συνολικά 23 δημοσιεύματα, κυρίως κατά τους μήνες Μάρτιο και Μάιο. Στην πλειονότητά τους οι καταγραφές είναι αναφορές κατά τις ειδησεογραφικές εκπομπές του δικτύου, και κυρίως στις εκπομπές «PBS NewsHour» (7) και «Nightly Business Report» (7). Με το ζήτημα ασχολήθηκε και ο έγκριτος δημοσιογράφος Charlie Rose στην εκπομπή του (4).
Από το τηλεοπτικό δίκτυο CNN καταγ
ράφηκαν συνολικά 15 δημοσιεύματα, μεταξύ των οποίων τρεις συνεντεύξεις, τρία ρεπορτάζ και δύο αφιερώματα. Σημειώνουμε, ωστόσο, ότι την ημέρα των τραγικών επεισοδίων της 5ης Μαΐου στην Αθήνα, το τηλεοπτικό δίκτυο CNN κάλυψε τα γεγονότα ως breaking news, με συνεχή ροή εικόνας και συχνές σύντομες αναφορές στις εξελίξεις.
- Ποιοτικά στοιχεία
Στο τμήμα της ποιοτικής ανάλυσης των δημοσιευμάτων, καταβάλλεται προσπάθεια να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την οπτική γωνία των αμερικανικών ΜΜΕ σε σχέση με την ελληνική οικονομική κρίση, καθώς και την εικόνα της Ελλάδας και των Ελλήνων που προβλήθηκε και κυριάρχησε στο χρονικό διάστημα που καλύπτει η έρευνα. Εφαρμόζοντας τα κριτήρια που έχουν ήδη αναφερθεί παραπάνω, καταλήξαμε στα εξής αποτελέσματα:
Κύριο θέμα δημοσιεύματος. Στην πλειονότητά τους τα εξεταζόμενα δημοσιεύματα έχουν ως κύριο θέμα την Ελλάδα, την ελληνική οικονομική κρίση και τις συναφείς εξελίξεις.
Επίθετα/ στερεότυπα. Κάνοντας μια δειγματοληπτική αναζήτηση στα δημοσιεύματα (όλων των μέσων), παρατηρήθηκε η επανάληψη εικόνων και επιθέτων που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράφουν τους Έλληνες και γενικότερα την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Από την έρευνα προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:
Α: Ελλάδα
Β: Απεργίες/ επεισόδια
C: Χρηματιστήρια/ ισοτιμία
D: Ευρώπη/ ΕΕ
Ε: ΗΠΑ
F: Ευρύτερες αναλύσεις
Στην εικόνα αυτή της Ελλάδας, σε πολλά δημοσιεύματα, αντιπαραβαλλόταν η εικόνα της Γερμανίας, ως μιας χώρας συνετής στην οικονομική διαχείριση, με όριο συνταξιοδότησης τα 67 χρόνια, ενώ αναφερόταν η απροθυμία και η άρνηση των Γερμανών να πληρώσουν για την οικονομική διάσωση της Ελλάδας (π.χ. “German frugality vs. Greek extravagance”).
Μια άλλη εικόνα της χώρας που παρουσιάστηκε, κυρίως με αφορμή τις βίαιες διαδηλώσεις του Μαΐου, είναι η παράδοση και η ανοχή της ελληνικής κοινωνίας (“volatile standards”) σε βίαιες πράξεις στη διάρκεια των διαμαρτυριών/πορειών. Εξάλλου, συνεχώς διατυπωνόταν η αμφιβολία για τις πιθανότητες επιτυχίας των μέτρων λιτότητας, λόγω των συχνών κοινωνικών αναταραχών στην Ελλάδα.
Σε σχέση με τα επίθετα που επισημάνθηκαν, εκείνο που χρησιμοποιείται κατά κόρον για να χαρακτηρίσει τους Έλληνες είναι το “profligate” (profligate Greeks, profligate spending), που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως «αχαλίνωτος-ασυδοτος». Άλλα επίθετα που καταγράφηκαν ήταν τα reckless (απερίσκεπτος), irresponsible (ανεύθυνος) και feckless (απερίσκεπτος), αναφερόμενα στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόταν η Ελλάδα τα δημοσιονομικά της.
Επιπλέον, ιδιαίτερα από το μήνα Μάιο και έπειτα, καθίσταται φανερό ότι η Ελλάδα έχει γίνει το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για τις λεγάμενες κρίσεις χρέους. Έτσι, η ανησυχία στις ΗΠΑ για πιθανά παρόμοια προβλήματα στο μέλλον συνοψίζεται στη φράση «θα γίνουμε Ελλάδα», ο φόβος μετάδοσης της κρίσης είναι φόβος για τη δημιουργία κι άλλης Ελλάδας, ενώ καθιερώνεται ο όρος “Greek style crisis“, ο οποίος χρησιμοποιούταν και στο διάστημα που διεξήχθη η έρευνα (Ιούλιος 2010).
Τέλος, σημειώνουμε ότι επανειλημμένα διατυπώθηκε η άποψη ότι η Ελλάδα, παρά τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση, δεν θα αποφύγει την αναδιάρθρωση χρέους, δηλαδή μια «βελούδινη» χρεοκοπία, ενώ το ίδιο επίμονη ήταν και εξακολουθεί να είναι η άποψη ότι η Ελλάδα πιθανώς να αναγκαστεί να αποχωρήσει από την ευρωζώνη.
Κύρια άρθρα. Κανένα από τα κύρια άρθρα που καταγράφηκαν δεν είχε ως αποκλειστικό ή κύριο θέμα την Ελλάδα. Οι αναφορές στην ελληνική οικονομική κρίση είναι συνήθως παρεμπίπτουσες και λειτουργούν ως αφορμή για την ανάπτυξη παρεμφερών θεμάτων, με έμφαση στις δυσλειτουργίες της ευρωζώνης (τις οποίες έβγαλε στην επιφάνεια η ελληνική χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση) και στον κίνδυνο που διατρέχει η Αμερική «να γίνει Ελλάδα», λόγω του υψηλού ελλείμματος και χρέους που διατηρεί.
Άρθρα γνώμης. Από τα συνολικά 32 άρθρα γνώμης που καταγράφηκαν, μόλις τα επτά είχαν ως κύριο θέμα τους την Ελλάδα, ενώ τα υπόλοιπα 25 αναφέρονται παρεμπιπτόντως στη χώρα, αναλύοντας ευρύτερα ζητήματα, όπως τις πιθανές επιπτώσεις της κρίσης στην ευρωζώνη, στην Αμερική κ.λπ. Επιπλέον, η πλειονότητα (24) κρίθηκε ότι ανήκει στην κατηγορία «ουδέτερο», οκτώ στην κατηγορία «αρνητικό» και κανένα στην κατηγορία «θετικό».
Από τα επτά με κύριο θέμα την Ελλάδα, τα δύο είναι αρνητικά και τα υπόλοιπα ουδέτερα. Και τα δύο αρνητικά δημοσιεύθηκαν στην ε/φ WP. Από τα άρθρα με κύριο θέμα άλλο από την Ελλάδα (25), έξι είναι αρνητικά και αφορούν, κυρίως, την αντίθεση στη διάσωση της Ελλάδας από το ΔΝΤ, καθώς, όπως υποστηρίζεται, το βάρος θα επωμιστούν οι Αμερικανοί φορολογούμενοι, και επικρίνουν την ευρωζώνη και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί. Ωστόσο, όλα τα άρθρα περιέχουν αρνητικές απόψεις για την ελληνική οικονομική κατάσταση και την Ελλάδα γενικότερα, με επικρίσεις για τη δημοσιονομική διαχείριση της χώρας, αλλά και την ελληνική νοοτροπία.
Σημειώνουμε ότι από τα άρθρα που χαρακτηρίστηκαν ως ουδέτερα, πολλά περιέχουν μια αρνητική εικόνα για την Ελλάδα, η οποία, ωστόσο, προκύπτει από μια παράθεση στοιχείων και γεγονότων που η ίδια η ελληνική κυβέρνηση προέβαλε ως προβλήματα και παθογένειες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας (γραφειοκρατία, πελατειακό σύστημα, διαφθορά, φοροδιαφυγή κ.λπ.). Επομένως, συγκαταλέξαμε στα αρνητικά μόνο εκείνα που εξέφραζαν επικρίσεις, αρνητικά σχόλια και απόψεις.
Φωτογραφίες. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει ένα δημοσίευμα είναι ιδιαίτερης σημασίας -μια φωτογραφία ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, για να χρησιμοποιήσουμε μια πασίγνωστη δημοσιογραφική ρήση- και γι’ αυτό το εξετάζουμε ξεχωριστά. Είναι προφανές ότι η συντριπτική πλειονότητα των φωτογραφιών, τόσο συνολικά όσο και ανά μέσο, απεικονίζουν διαμαρτυρίες Ελλήνων, πορείες και επεισόδια. Ο αριθμός τους, μάλιστα, ανεβαίνει αισθητά το μήνα Μάιο, λόγω των τραγικών γεγονότων της 5ης Μαΐου, που είχαν τρία θύματα. Ακολουθούν οι φωτογραφίες που απεικονίζουν πολιτικά πρόσωπα, κυρίως τους Π/Θ κ. Παπανδρέου και ΥπΟικ. κ. Παπακωνσταντίνου.
- Συμπεράσματα
Αναμφισβήτητα, η κάλυψη της ελληνικής οικονομικής κρίσης από τα ΜΜΕ της περιοχής ΓΤΕ Ουάσιγκτον υπήρξε εκτενής, ενώ παρακολουθήθηκαν από κοντά οι συναφείς εξελίξεις της περιόδου Ιανουαρίου-Μαΐου 2010.
Γενικότερα, μπορούμε με ασφάλεια να υποστηρίξουμε ότι η ελληνική οικονομική κρίση αναδείχθηκε σε ένα από τα κυρίαρχα θέματα της αμερικανικής επικαιρότητας, κυρίως από το μήνα Φεβρουάριο έως και το μήνα Μάιο, οπότε και τα δημοσιεύματα άρχισαν να υποχωρούν στρέφοντας την προσοχή τους σε ευρύτερα ζητήματα περί της οικονομίας της ευρωζώνης, των κρίσεων χρέους κ.λπ., χωρίς βέβαια να εξαφανιστούν τελείως.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάδειξης της ελληνικής οικονομικής κρίσης σε μείζον θέμα αποτελούν τα δημοσιεύματα σχετικά με το χρηματιστήριο. Παρατηρήθηκε ότι καθ’ όλο το διάστημα που ερευνήθηκε, κάθε διακύμανση του χρηματιστηρίου αποδιδόταν εν μέρει ή αποκλειστικά στην ελληνική οικονομική κρίση. Έτσι, η πτώση των χρηματιστηρίων, εκτός από οποιαδήποτε άλλη οικονομική αιτία, ήταν σχεδόν πάντα αποτέλεσμα και της ελληνικής κρίσης χρέους. Αντίστροφα, οποιαδήποτε ανάκαμψη σχετιζόταν με τα κατά καιρούς αισιόδοξα νέα από το μέτωπο της ελληνικής οικονομίας. Η ταύτιση των επιδόσεων του χρηματιστηρίου με τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία ήταν τέτοια, ώστε η απότομη βουτιά του δείκτη Dow Jones στις 6 Μαΐου 2010, η οποία οφειλόταν σε τυπογραφικό λάθος που έγινε στο πλαίσιο των ηλεκτρονικών συναλλαγών, αρχικά αποδόθηκε στην ελληνική οικονομική κρίση και στις ανησυχίες που προκαλούσε στους επενδυτές.
Σε σχέση με την εικόνα της Ελλάδας, έτσι όπως παρουσιάστηκε από το σύνολο των ΜΜΕ της περιοχής αρμοδιότητάς μας, θα λέγαμε ότι σε γενικές γραμμές ήταν αρνητική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι αρνητικές αξιολογήσεις, γνώμες, επικρίσεις κ.λπ. υπήρξαν πολλές. Υπενθυμίζουμε ότι καταγράφηκαν μόλις τρία κύρια άρθρα και οκτώ άρθρα γνώμης τα οποία εξέφραζαν αρνητική αξιολογική στάση απέναντι στην Ελλάδα. Στην πλειονότητά τους τα δημοσιεύματα, τα οποία ήταν ούτως ή άλλως ειδησεογραφικού χαρακτήρα, προέβησαν στην παράθεση γεγονότων και στην περιγραφή χαρακτηριστικών της ελληνικής οικονομικής και πολιτικής σκηνής. Επομένως, η κακή εικόνα της χώρας προέκυψε περισσότερο από την παράθεση της πραγματικότητας, την οποία, άλλωστε, περιέγραψαν με μελανά χρώματα η κυβέρνηση και οι εκπρόσωποί της, παρά από αρνητικές αξιολογήσεις των δημοσιογράφων, αναλυτών κ.λπ.
Η εικόνα της Ελλάδας, όπως παρουσιάστηκε από τα δημοσιεύματα που ερευνήθηκαν, θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: μια χώρα η οποία για αρκετές δεκαετίες ξόδευε πολύ περισσότερα από όσα έβγαζε, με αποκορύφωμα την περίοδο μετά την ένταξή της στην ευρωζώνη, οπότε και επωφελήθηκε από τα χαμηλά επιτόκια. Μια χώρα που νόθευσε σε αρκετές περιπτώσεις τα δημοσιονομικά της μεγέθη. Μια χώρα με μεγάλα δομικά προβλήματα στις αγορές της (κλειστά επαγγέλματα, συντεχνίες κ.λπ.), που χαρακτηρίζεται από μεγάλη διαφθορά, παραοικονομία και φοροδιαφυγή. Μια χώρα της οποίας οι πολίτες συνταξιοδοτούνται πολύ νωρίς και με μεγάλες συντάξεις. Μια χώρα με υπέρογκο και αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα, του οποίου οι υπάλληλοι θεωρούν δικαίωμά τους κάθε παροχή της κυβέρνησης.
Ωστόσο, επισημαίνουμε ότι παράλληλα με την παραπάνω εικόνα, εκφράστηκε σε ορισμένες περιπτώσεις και η εικόνα μιας χώρας με κυβέρνηση αποφασισμένη να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να βάλει σε τάξη τα δημοσιονομικά της, γεγονός στο οποίο συνέβαλε το πρόγραμμα της κυβέρνησης για τη μείωση των δημοσίων δαπανών, την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και την απελευθέρωση των αγορών. (Σημειωτέον ότι τα θετικά αποτελέσματα της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής, ιδιαίτερα στα τέλη Ιουλίου, με την επιδοκιμασία της «τρόικας», βρήκαν θετική ανταπόκριση στα αμερικανικά ΜΜΕ).
Ένα επιπρόσθετο αρνητικό στοιχείο που προέκυψε από την έρευνα ήταν η επαναλαμβανόμενη παράθεση της άποψης ειδικών και οικονομολόγων ότι, παρά τα μέτρα που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση, η Ελλάδα δεν θα αποφύγει την αναδιάρθρωση χρέους και τελικά ίσως και τη χρεοκοπία. Ορισμένοι δε υποστήριζαν ότι η Ελλάδα θα αναγκαστεί να αποχωρήσει από την ευρωζώνη, προκειμένου, υποτιμώντας το νόμισμά της, να καταφέρει να καταστήσει τις εξαγωγές της πιο ανταγωνιστικές και να μπορέσει να εξέλθει από τον φαύλο κύκλο της ύφεσης. Οι προβλέψεις αυτές εξακολουθούν να διατυπώνονται μέχρι και τη στιγμή που συντάχθηκε η έρευνα (Ιούλιος 2010), παρά τα θετικά αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης.
Όπως σημειώσαμε και παραπάνω, μεγάλη δημοσιότητα δόθηκε στις κοινωνικές διαμαρτυρίες για τα μέτρα της κυβέρνησης και στα επεισόδια που σημειώθηκαν, με αποκορύφωμα τα τραγικά γεγονότα της 5ης Μαΐου. Οι εξελίξεις αυτές έδωσαν την αφορμή για τη διατύπωση απόψεων σχετικά με την παραδοσιακή ανοχή της ελληνικής κοινωνίας σε φαινόμενα βίας. Επιπλέον, σε τουριστικό ρεπορτάζ στην ε/φ WP στις 16 Μαΐου, η Ελλάδα, και συγκεκριμένα η Αθήνα, περιλήφθηκε στους ταξιδιωτικούς προορισμούς που θεωρούνται «υψηλού κινδύνου», λόγω των τακτικών διαδηλώσεων.
Από τις πιο σημαντικές συνέπειες για την εικόνα της Ελλάδας, με μακράς διάρκειας ενδεχομένως αποτελέσματα, είναι η ταύτισή της με το φαινόμενο της οικονομικής κρίσης, της κρίσης χρέους και της δημοσιονομικής αποτυχίας κράτους και η ανάδειξή της ως του κατεξοχήν παραδείγματος προς αποφυγήν όσον αφορά στη δημοσιονομική διαχείριση. Καθιερώθηκε, δηλαδή, ένα negative brand: “We don’t want another Greece”, “We will become Greece” είναι από τις πιο χαρακτηριστικές εκφράσεις που χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από δημοσιογράφους και αρθρογράφους. Οι ανησυχίες σχετικά με την αμερικανική δημοσιονομική κατάσταση, που οξύνθηκαν αυτήν την περίοδο, είχαν ως σημείο αναφοράς την ελληνική οικονομική κρίση. Χαρακτηριστικά καθιερώθηκε ο όρος “Greek style crisis”.
Συνοπτικά: η εικόνα της Ελλάδας στα ΜΜΕ που εξετάστηκαν ήταν πολύ αρνητική (negative brand), καθώς η Ελλάδα ταυτίζεται με την κρίση χρέους, η οποία, μολονότι επηρεάζει κι άλλα κράτη, έχει πάντα ως αφετηρία της την Ελλάδα, «παράδειγμα προς αποφυγή».