Όταν το καλοκαίρι τού 1974 έπεφτε η, ελληνική χούντα, ελάχιστοι θα μπορούσαν να προβλέψουν τι μέλλει γενέσθαι στις πολιτικές εξελίξεις τού τόπου: Ότι από τη μια πλευρά ένας φιλελεύθερος πρωθυπουργός θα κατήρτιζε ένα Σύνταγμα το οποίο στην ουσία έθετε «εκτός νόμου» τον καπιταλισμό και από την άλλη, ένας σοσιαλιστής πρωθυπουργός θα έφθανε να αποκηρύξει τον Κέυνς!
Από αυτή λοιπόν την άποψη, κάθε βιβλίο πού σκοπεύει να διαφωτίσει το μυστήριο πού ονομάζεται «πολιτική ζωή στην Ελλάδα», είναι ευπρόσδεκτο. Ιδιαίτερα όταν, όπως συμβαίνει με το «POLITICAL CHANGES IN GREECE», στοχεύει να εμπλουτίσει την πενιχρή διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία πάνω στο θέμα αυτό. Από τα κείμενα τού τόμου ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη τού Ν. Μουζέληι «CONTINUITIES AND DISCONTINUITIES IN GREEK POLITICS», η οποία συγκρίνει τον τρόπο με τον οποίο οι παραδοσιακοί πολιτικοί, όπως ο Βενιζέλος, άσκησαν τον έλεγχο τού κόμματός τους στο παρελθόν σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο ασκεί τον έλεγχο αυτό, ο σύγχρονος πολιτικός ηγέτης Α. Παπανδρέου. Οι παρατηρήσεις τού Ν. Μ., όσον αφορά το νέο «θεσμό» των «κλαδικών» πού εισήγαγε το ΠΑΣΟΚ στην πολιτική μας ζωή και το ρόλο τους στον έλεγχο τού κοινωνικού σώματος, αποτελούν συμβολή στη διερεύνηση ι τού θέματος. Από την πλευρά του ο Π. Δημητράς («CHANGES IN PUBLIC ATTITUDES»), αναλύει την αλλαγή πού έλαβε χώρα στις ιδεολογικές προσλαμβάνουσες πού κυριάρχησαν στην ελληνική κοινωνία πριν από το 1974 και μετά. Ως το 1974 επικράτησε ό, τι θα μπορούσε συνοπτικά να χαρακτηρισθεί ως το ταμπού τού κομμουνισμού και μετά επικράτησε το ταμπού τού αντικομουνισμού.
Αν δεχθούμε ότι οι θεσμικές προϋποθέσεις πού πρέπει να ισχύουν για να αποκαλείται ένα κράτος «καπιταλιστικό» είναι, πρώτον, ότι θεσμός τής ατομικής ιδιοκτησίας νομιμοποιείται αυτοδικαίως και όχι με αναφορά σέ κάποιον υψηλότερο στόχο και δεύτερον ότι το κράτος αναλαμβάνει την παροχή ορισμένων αγαθών και υπηρεσιών μόνο όταν αυτές δεν μπορούν να παραχθούν από τούς μηχανισμούς τής εκούσιας ανταλλαγής τότε, όπως επισημαίνει ο Δ. Κατσούδας στο ενδιαφέρον κείμενο «ΤΗΕ CONSTITUTIONAL FRAMEWORK» το Σύνταγμα τής 11 Ιουλίου 1975 έχει ελάχιστη σχέση με τις παραπάνω αναφερθείσες θεσμικές προϋποθέσεις μιας καπιταλιστικής κοινωνίας.
Τα άρθρα 17, 1, 2 περιορίζουν το δικαίωμα τής ατομικής ιδιοκτησίας στο όνομα τής ασαφούς έννοιας τού «δημοσίου συμφέροντος» ενώ το άρθρο 106 2 απαγορεύει την ανάπτυξη τού ιδιωτικού ανταγωνισμού όταν αυτός βλάπτει την εξ ίσου ασαφή έννοια τής «εθνικής οικονομίας». Επί πλέον τα άρθρα 15 1 και 1 6 2 θέτουν τα μαζικά μέσα ηλεκτρονικής επικοινωνίας και τα ιδρύματα ανώτατης παιδείας υπό τον έλεγχο και την ιδιοκτησία τού κράτους χωρίς να συντρέχουν καν οι λόγοι πού προαναφέρθηκαν. Η καλλιέργεια όμως τού εξωτικού φυτού πού ονομάζεται «καπιταλισμός» στην Ελλάδα συναντάει την έντονη αντίθεση των διαφόρων «ομάδων — συμφερόντων» που απαρτί ζουν την ελληνική κοινωνία και πού αποτελούν το αντικείμενο τού πολύ ενδιαφέροντος άρθρου τού Ρ. Φακιόλα με τίτλο «INTEREST GROUPS AN OVERVIEW».
Θα μπορούσε πάντως να παρατηρήσει κανείς ότι η εμμονή των περισσοτέρων αναλυτών τού τόμου στην σημασία πού προσλαμβάνουν οι ιδεολογικές παράμετροι στην ελληνική πολιτική ζωή τούς οδηγεί καμιά φορά σέ εξωπραγματικές εκτιμήσεις.
Έτσι ο ισχυρισμός λ.χ. τού κ. FEATHERSTONE σ. 58 ότι η Νέα Δημοκρατία κατέβηκε στις εκλογές το 1985 με νεοφιλελεύθερη ιδεολογία τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Ή ας πάρουμε την άποψη τού Δ. Κατσούδα, στο άρθρο «THE CONSERVATIVE MOVEMENT AND NEW DEMOCRACY» σύμφωνα με την οποία — αν ερμηνεύω σωστά — οι κρατικοποιήσεις πού επέβαλε η Ν.Δ. αποτελούσαν ένδειξη σοσιαλδημοκρατικής ιδεολογικής απόκλισης. Ούτε αυτό είναι βέβαιο ότι ισχύει. Οι κρατικοποιήσεις αποτελούν ένα από αποτέλεσμα τι κότερα μέσα πού διαθέτουν ίσως οι πολιτικοί προσκειμένου να ενισχύουν τη δύναμή τους, εφ όσον τους παρέχεται η δυνατότητα να διορίζουν «ημετέρους», εξασφαλίζοντας ψήφους. Και τούτο ενδεχόμενα ερμηνεύει και το γεγονός ότι οι κρατικοποιήσεις είναι δημοφιλείς σέ όλους τούς πολιτικούς χώρους.
Στον ίδιο τόμο περιλαμβάνονται επίσης άρθρα των Κ. Καλλίγα «THE CENTRE — DECLINE AND CONVERGENCE» Β. Καπετανγιάννης «THE COMMUNISTS», Θ. Βερέμη «THE MILITARY», VAN COUFOYDAKIS «GREEK FOREIGN POLICY», SUSANNAH VERVEY «GREECE AND THE EUROPEAN COMMUNITY».
ΤΑΚΗΣ ΜΙΧΑΣ