Σαράντα Χρόνια στην Ευρώπη

Η Βουλή των Ελλήνων φωταγωγημένη στις 18 Φεβρουαρίου 2021 για τον εορτασμό των 40 χρόνων συμμετοχής της Ελλάδος στην ΕΕ με το σύνθημα «πιο δυνατοί μαζί».

Η Ελλάδα έσπασε τη Μοναξιά της

Μια Εντελώς Προσωπική Αφήγηση

Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό
«Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική» (σελ. 126-152)
Τεύχος 50. Εΐδικό τεύχος 320 σελ.Αφιέρωμα
«40 χρόνια συμμετοχής στην ΕΟΚ/ΕΕ, 20 χρόνια στο ευρώ»
ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2021-2022

Η 40ή επέτειος της ένταξης της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα-ΕΟΚ) πέρασε σχεδόν απαρατήρητη εν μέσω πανδημίας. Κι όμως, αποτέλεσε κορυφαία και καθοριστικής σημασίας στρατηγική επιλογή, μετά την ένταξη στο ΝΑΤΟ (1952), για το μέλλον της χώρας από τη συντηρητική παράταξη και τον κορυφαίο πολιτικό της χώρας Κωνσταντίνο Καραμανλή[i]. Επιλογές που εξασφάλισαν και αναβάθμισαν την γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία, την ασφάλεια και ευημερία της χώρας σε βαθμό που δεν είχε προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία της. Ιδιαίτερα, αν λάβουμε υπόψη μας τις τεράστιες απώλειες σε υλικούς και ανθρώπινους πόρους από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο. Μια δεκαετία τρομερών καταστροφών, απωλειών και αίματος.

Η Συμφωνία Σύνδεσης της χώρας με την ΕΟΚ που υπογράφτηκε στις 9/7/1961 και τέθηκε σε ισχύ στην 1/11/1962, Συμφωνία που η Ένωση την «πάγωσε» κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974), δεν οδηγούσε αναπόφευκτα στην ένταξη. Οι οικονομικές προϋποθέσεις εμφανώς απουσίαζαν. Η Ελλάδα υστερούσε σε πολλούς τομείς. Ωστόσο, ο Π/Θ Κωνσταντίνος Καραμανλής, που είχε αναλάβει το πηδάλιο της χώρας μετά την κατάρρευση της χούντας το 1974 με μεγάλη λαϊκή υποστήριξη[ii], είχε λύσει το πολιτειακό ζήτημα με Δημοψήφισμα[iii] και είχε προχωρήσει πάραυτα στην υποβολή της σχετικής αίτησης για πλήρη ένταξη στις 12/6/1975. Με το πείσμα, τη μεθοδικότητα, την επιμονή και το κύρος που τον διέκριναν κατάφερε να πείσει τους εταίρους τότε, μια σπουδαία γενιά ηγετών με κλασική παιδεία, με κορυφαίο τον εκλιπόντα προ ολίγων μηνών τότε πρόεδρο της Γαλλίας Ζισκάρ Ντ’ Εστέν,  να δώσουν τη συγκατάθεσή τους για την ένταξη της Ελλάδας ως 10ο μέλος της ΕΟΚ. «Υπήρξαν πολλές επιφυλάξεις από τους εταίρους μας. Η χώρα ήταν ανοργάνωτη, η δημοκρατία της δεν είχε ακόμη εδραιωθεί, δεν είχε κοινά σύνορα με κάποιο κράτος-μέλος. Πήρα την απόφαση, τονίζοντας ότι αυτό έπρεπε να γίνει για την ενίσχυση της δημοκρατίας. Και (…) υπέγραψα την πράξη ένταξης της Ελλάδας στην Κοινότητα, στις 28 Μαΐου 1979 στην Αθήνα», είχε δηλώσει σε συνέντευξη του στη Le Monde ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν. Στην Αθήνα έγινε δεκτός με μεγάλο ενθουσιασμό από πλήθος κόσμου. Η Συνθήκη Προσχώρησης υπεγράφη λοιπόν στην Αθήνα στις 28/5/1979 και η Ελλάδα έγινα το 10ο μέλος της ΕΟΚ στις 1/1/1981.

Οι φωτισμένοι εκείνοι ηγέτες έβλεπαν μεν τις οικονομικές αδυναμίες και την υστέρηση της Ελλάδας καθώς και τις τεράστιες προκλήσεις που θα αντιμετώπιζε – η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε άλλωστε γνωματεύσει κατά της ένταξης – αλλά δεν μπορούσαν τότε να διανοηθούν ως ολοκληρωμένη την Ευρώπη και την ευρωπαϊκή Ιδέα, χωρίς την Ελλάδα. Οι πολιτικοί λόγοι, η εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών στην Ελλάδα μετά την τραγική εμπειρία της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974) και της κυπριακής τραγωδίας με το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας κατά της νόμιμης κυβέρνησης του Μακαρίου  στην Κύπρο, που προκάλεσε την τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος της νήσου (1974), υπερίσχυσαν των οικονομικών. Παρ’ όλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις ήταν επίμονες και σκληρές. Μας το θύμισε σχετικά πρόσφατα ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος[iv], τελευταίος επιζών της Κεντρική Επιτροπής Διαπραγματεύσεων, επικεφαλής της οποίας  ήταν ο πρέσβης Βύρων Θεοδωρόπουλος, σχετικά με τον αγροτικό τομέα. Τότε η ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική), ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα, αποτελούσε το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος του κοινοτικού προϋπολογισμού, γύρω στο 74% το 1985 σε σχέση με το 37.4% το 2019.

Ο Mario Modiano, ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας The Times του Λονδίνου στην Αθήνα, αναφέρει στο Ειδικό 4σέλιδο Αφιέρωμα[v] της εφημερίδας για την Ελλάδα, δυο εβδομάδας, πριν την ένταξη, ότι ο Κ. Καραμανλής του είχε πει ότι «η ένταξή μας τερματίζει την απομόνωση της Ελλάδος που διήρκησε 3.000 χρόνια. Εάν, κατά τη διάρκεια των αιώνων κατακτηθήκαμε, από Ρωμαίους, Γότθους και Τούρκους, ήταν διότι είχαμε μείνει μόνοι μας, ολομόναχοι». Στο ίδιο τεύχος, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δίνει μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη  στον δημοσιογράφο αναλύοντας την πολιτική διάσταση της ένταξης και υπογραμμίζοντας ότι η ΕΟΚ αποτελεί για την Ελλάδα «ασφαλές καταφύγιο».

«Υπήρξαν πολλές επιφυλάξεις από τους εταίρους μας. Η χώρα ήταν ανοργάνωτη, η δημοκρατία της δεν είχε ακόμη εδραιωθεί, δεν είχε κοινά σύνορα με κάποιο κράτος-μέλος. Πήρα την απόφαση, τονίζοντας ότι αυτό έπρεπε να γίνει για την ενίσχυση της δημοκρατίας. Και (…) υπέγραψα την πράξη ένταξης της Ελλάδας στην Κοινότητα, στις 28 Μαΐου 1979 στην Αθήνα», είχε δηλώσει σε συνέντευξη του στη Le Monde ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν. Εδώ με τον Έλληνα Π/Θ Κωνσταντίνο Καραμανλή για την υπογραφή της Συνθήκης Προσχώρησης στην Αθήνα γίνεται δεκτός με μεγάλο ενθουσιασμό από πλήθος κόσμου.

Η πολιτική και στρατηγική αυτή επιλογή δεν είχε την απαιτούμενη συγκατάθεση ή συναίνεση όλων των πολιτικών δυνάμεων. Ήδη στη Συμφωνία Σύνδεσης του 1962 είχε αντιταχτεί η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), κόμμα ομπρέλα της κομμουνιστικής Αριστεράς μετά τον Εμφύλιο, απόλυτα εξαρτημένο από κάθε άποψη από την εξόριστη ηγεσία του ΚΚΕ (Κομμουνιστικό Κομμα Ελλάδας) μετά τη συντριπτική στρατιωτική και πολιτική του ήττα του στον Εμφύλιο Πόλεμο (1949), στις χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Επόμενο ήταν να  εξυπηρετεί πιστά, πότε άμεσα πότε έμμεσα, τα συμφέροντα της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής. Η ΕΔΑ χαρακτήρισε τη Συμφωνία «ολέθριο γεγονός» και «πελώριο κίνδυνο». Ο κορυφαίος τότε κοινοβουλευτικός του κόμματος, ο μοναδικός, αξιοσέβαστος και ευφυής Ηλίας Ηλιού, είχε χαρακτηρίσει την ΕΟΚ «λάκκο των λεόντων». Στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου καθένας διάλεγε στρατόπεδο, σχεδόν υποχρεωτικά. Αργότερα, στη Μεταπολίτευση, ο Ηλιού τάχτηκε σαφώς υπέρ της ΕΟΚ.

ΠΑΣΟΚ: από την αμφισβήτηση στην αποδοχή

Ωστόσο, ο νέος παίκτης στην πολιτική σκηνή, ο χαρισματικός Ανδρέας Παπανδρέου και το κόμμα που ίδρυσε το 1974, το ΠΑΣΟΚ (Πανελλληνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα), ήταν καθ’ όλα αρνητικός στην προοπτική της ένταξης. Η αντι-δυτική και αχαλίνωτη λαϊκιστική και τριτοκοσμική μαρξίζουσα ρητορεία του συμπυκνωνόταν στο σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο Συνδικάτο». Αργότερα, υποσχέθηκε «επαναδιαπραγμάτευση» της Συμφωνίας, κάποια «Ειδική Σχέση» αλλά και διεξαγωγή σχετικού Δημοψηφίσματος, που αποτελούσε, όμως, προνομία του Προέδρου της Δημοκρατίας, σύμφωνα με τότε ισχύον Σύνταγμα.  Όταν το ΠΑΣΟΚ ήρθε στην εξουσία τον Οκτώβριο του 1981 Πρόεδρος ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο αρχιτέκτονας της ένταξης. Δεν υπήρχε ποτέ περίπτωση να συμφωνήσει σε κάτι τέτοιο. Οπότε, τα περί Δημοψηφίσματος δεν αποτελούσαν παρά φτηνό δημαγωγικό πρόσχημα και πυροτέχνημα.

Οι θέσεις του Α. Παπανδρέου σχετικά με την ΕΟΚ (αλλά και με το ΝΑΤΟ και τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα) είχαν δημιουργήσει ανησυχίες στην Αμερική και στις συμμαχικές δυτικές χώρες, ιδιαίτερα όσο πλησίαζαν οι εκλογές στις 18/10/1981 κι ήταν φανερό ότι ο Παπανδρέου θα σχημάτιζε την επόμενη κυβέρνηση της χώρας. Επί παραδείγματι, είναι χαρακτηριστικά τα ερωτηματικά που θέτει το γνωστό περιοδικό The Economist τον Αύγουστο του 1981.[vi] Ένα χρόνο αργότερα, το ίδιο περιοδικό αποφαίνεται[vii] ότι ο ρεαλισμός θα επικρατήσει κι ότι ο Παπανδρέου ούτε από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ θα αποχωρήσει ούτε τις αμερικανικές βάσεις θα κλείσει. Περί ρεαλισμού είχε ήδη αποφανθεί ενωρίτερα και το αμερικανικό περιοδικό Newsweek.[viii] Σύμφωνα δε με το αμερικανικό περιοδικό TIME[ix] αξιωματούχοι της ΕΟΚ δήλωναν ότι αυτά που ζητούσε ο Παπανδρέου δεν ήταν παρά μετριοπαθή κι επομένως ήταν προετοιμασμένοι και διατεθειμένοι να του τα παραχωρήσουν. Ορθές εκτιμήσεις ξένων παρατηρητών. Η στρίγγλα ήταν τελικά αρνάκι.

Ανδρέας Παπανδρέου: Ο χαρισματικός λαϊκιστής ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, Πρωθυπουργός της χώρας(1981-1989 και 1993-1996). Στην τελευταία θητεία του επέδειξε ρεαλισμό. Η οικονομική πολιτική της κυβέρνησής του προλείανε το έδαφος για την ένταξη στην ευρωζώνη.

Ο Παπανδρέου υπήρξε πάντα διεκδικητικός έναντι της ΕΟΚ και απέσπασε πολλούς πόρους, όπως τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα. Ως προς αυτά αλλά και ως προς τη γενικότερη προσαρμογή της χώρας στη νέα ενταξιακή πραγματικότητα σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Γρηγόρης Βάρφης, εξωκοινοβουλευτικός Υφυπουργός Εξωτερικών του ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1982-1984. «Δεν έφευγε ποτέ από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του», φέρεται να έχει πει η Μάργκαρετ Θάτσερ, Π/Θ τότε της Μ. Βρετανίας, για τον Ανδρέα. Στην προσαρμογή και αποδοχή της ΕΟΚ από το ΠΑΣΟΚ προφανώς συνέβαλε και το γεγονός ότι στις Ευρωεκλογές που διεξήχθηκαν ταυτόχρονα με τις εθνικές στις 18 Οκτωβρίου του 1981 το ποσοστό του ήταν κατά 7% μειωμένο σε σχέση με αυτό της  εθνικής κάλπης.

Ο  Ανδρέας Παπανδρέου (1919-1996), ο χαρισματικός λαϊκιστής ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, Π/Θ της χώρας (1981-1989 και 1993-1996) με μεγάλες πλειοψηφίες, λατρεύτηκε κυριολεκτικά  από τους οπαδούς του. Μπορεί να ήταν δημαγωγός και λαοπλάνος, αλλά γνώριζε τα όριά του και τα όρια της χώρας. Στην τελευταία κυβερνητική του θητεία, πριν το θάνατό του στις 23/6/1996 επέδειξε ρεαλισμό. Η οικονομική πολιτική της κυβέρνησής του προλείανε το έδαφος για την ένταξη της χώρας στην ευρωζώνη μερικά χρόνια αργότερα.

Η αξιοποίησή των κοινοτικών κονδυλίων είναι ένα άλλο θέμα. Πάντως, η ελληνική κοινή γνώμη, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, θα πρέπει να μεταστράφηκε υπέρ της ΕΟΚ περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν το χρήμα και οι επιδοτήσεις είχαν αρχίσει να αφήνουν το αποτύπωμά τους. Στο Ευρωβαρόμετρο αρ. 33 του 1990 η Ελλάδα εμφανίζεται με ένα ποσοστό 74% των ερωτηθέντων πολιτών της να πιστεύει ότι η ΕΟΚ είναι «καλό πράγμα». Πριν από 5 χρόνια, το 1985, μόνο το 44% θεωρούσε ότι η Ελλάδα επωφελήθηκε από την ένταξή της στην ΕΟΚ. Καλή αγελάδα για άρμεγμα. Ποτέ η χώρα δεν ήταν υπόδειγμα καλού μαθητή στην Ένωση. Αντίθετα,  παράδειγμα προς αποφυγήν με τεράστια προβλήματα, «μαύρο πρόβατο», με ανοιχτή την παλάμη της επαιτείας, εκτός ορισμένων περιόδων, όπως της διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, κατά την οποία το κύρος της χώρας ήταν πάρα πολύ υψηλό. (1996-2004).

Η Εποχή Κώστα Σημίτη

Οι σχέσεις, φυσικά, της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση είχαν πολλές διακυμάνσεις. Η Ελλάδα, εκπληρώνοντας τα σχετικά κριτήρια σε μια διαρκή πορεία προσαρμογής της οικονομίας της από το 1993 για την επίτευξη των αναγκαίων κριτηρίων, έγινε μέλος του ευρώ (1/1/2001), κατά τη δεύτερη θητεία του Π/Θ Κώστα Σημίτη (1996-2000, 2000-2004) συμμετέχοντας πλέον στον σκληρό πυρήνα της Ένωσης. Επέτυχε, μάλιστα,  να εντάξει ως πλήρες μέλος την διαιρεμένη Κύπρο χωρίς προηγούμενη επίλυση του πολιτικού προβλήματος (1/1/2004) μετά τη Σύνοδο Κορυφής – ορόσημο του Ελσίνκι, τον  Δεκέμβριο του 1999. Μια εβδομάδα πριν την ένταξη, στις 24/4/2004, οι Κύπριο απέρριψαν το Σχέδιο Ανάν[x] (που έφερε το όνομα του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ) για την επίλυση του κυπριακού σε σχετικό Δημοψήφισμα με ποσοστό 75,83 κατά, πράγμα που προκάλεσε τη μήνι των Ευρωπαίων. Σε αντίθεση, οι Τουρκοκύπριοι ενέκριναν το Σχέδιο με ποσοστό 64,91%.

Στο Ελσίνκι αποφασίστηκε επίσης η μεταχείριση της Τουρκίας, η οποία θεωρήθηκε υποψήφια προς ένταξη χώρα, στη βάση των ίδιων κριτηρίων που ίσχυαν και για τις άλλες υποψήφιες χώρες. Εκεί ετέθη επίσης ως προϋπόθεση για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων η επίλυση των διαφορών με την Ελλάδα και με την πρόβλεψη προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης[xi]. Οι αποκαλούμενες διερευνητικές συνομιλίες με την Τουρκία άρχισαν το 2002 και σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες έφτασαν πολύ κοντά σε συμφωνία δύο φορές, το 2003 και το 2010. Διακόπηκαν το 2016, μετά από 60 γύρους συνομιλιών. Στις 25/1/2021 πραγματοποιήθηκε στην Τουρκία ο 61ος γύρος και η συνέχειά του, ο 62ος γύρος, στην Αθήνα στην Αθήνα στις 16 Μαρτίου.

Οι αποφάσεις εκείνες του Ελσίνκι αποτέλεσαν τεράστια διπλωματική επιτυχία της ελληνικής κυβέρνησης με την καθοριστική συμβολή του τότε Αναπληρωτή ΥΠΕΞ Γιάννου Κρανιδιώτη. Η Ελλάδα κατάφερε να τοποθετήσει την Κύπρο στην ομάδα των άλλων 9 υπό ένταξη χωρών, εκ των οποίων οι 6, πρώην κομμουνιστικές, αναζητούσαν την ασφάλεια και ευημερία τους στη Δύση και την Ευρώπη μετά την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας (1989-91). Επρόκειτο για μεγάλη διεύρυνση για πολιτικούς λόγους που βρήκε πολλούς επικριτές με το επιχείρημα ότι έγινε σε βάρος της αναγκαίας περαιτέρω εμβάθυνσης της Ένωσης. Οι πολιτικοί λόγοι υπερίσχυσαν και στην περίπτωση αυτή. Λίγο αργότερα, η Κύπρος έγινε και μέλος της ευρωζώνης (1/1/2008).

Κώστας Σημίτης: Ο Πρωθυπουργός (1996-2004) που έβαλε την Ελλάδα στην ευρωζώνη και την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ελληνική προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κατά το Α’ εξάμηνο του 2003 υπήρξε από τις πιο πετυχημένες. Η Σύμβαση Προσχώρησης των 10 νέων κρατών στην ΕΕ υπογράφτηκε στην Αθήνα στις 16/4/2003. Η Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Θεσσαλονίκης τον Ιούνιο του 2003 ήταν καθοριστική για την ευρωπαϊκή προοπτική των Βαλκανικών χωρών, ενώ ο Π/Θ κ. Σημίτης κατάφερε να συγκρατήσει τις σχέσεις της Ένωσης με τις ΗΠΑ σε ανεκτό επίπεδο, λόγω των μεγάλων αντιθέσεων που προέκυψαν εξ αιτίας της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ, που άρχισε στις 20 Μαρτίου 2003.

Το χρήμα δεν είχε πάψει να ρέει από τα κοινοτικά Ταμεία. Υπολογίζεται ότι το ποσοστό των καθαρών εισροών μέχρι το 2020 από την ΕΕ ανήλθε περίπου στα 200 δις. ευρώ, κάπου 1.00 % με 1.2% του ΑΕΠ ετησίως. Χωρίς τα χρήματα αυτά η Ελλάδα θα παρέμεινε μια φτωχή και ασήμαντη επαρχία στο ανατολικό άκρο της Ευρώπης. Η Ελλάδα, μέσα σε 30 χρόνια άλλαξε τελείως όψη. Μεταμορφώθηκε κυριολεκτικά. Οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, πολιτικά. Το βιοτικό επίπεδο σημείωσε θεαματική άνοδο. Σύντομα έφτασε να συγκαταλέγεται μεταξύ των 35 πιο πλούσιων χωρών του κόσμου, με ισχυρή επιρροή στα Βαλκάνια και την Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη. Ουδέποτε στη σύγχρονη ιστορία της είχε γνωρίσει μια τόσο μακρά και αδιάκοπη περίοδο ασφάλειας, δημοκρατίας και ευημερίας. Εθνικές έρευνες και το Ευρωβαρόματρο έδειχναν διαρκώς σταθερή και θετική υποστήριξη της κοινής γνώμης προς την πολιτική ενοποίηση της ΕΕ και ένθερμη υποστήριξη για μια πιο κοινή ευρωπαϊκή πολιτική στους τομείς της ασφάλειας και άμυνας. Η αποτίμηση των σχέσεων Ελλάδας-ΕΕ σαφώς και δεν μπορεί να περιοριστεί απλώς στις καθαρές εισροές. Είναι πολυδιάστατη και αφορά συνάμα την πολιτική και θεσμική σταθερότητα, την ασφάλεια και γεωπολιτική θέση της χώρας. Από κάθε άποψη ο απολογισμός είναι απόλυτα θετικός. Η Ελλάδα ανήκει στο φυσικό της χώρο. Η ΕΕ είναι το σπίτι της, η οικογένειά της.

Απ’ τα Ψηλά στα Χαμηλά κι απ’ τα Πολλά στα Λίγα

Η καλή εικόνα της Ελλάδας ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο και αναβαθμίστηκε στον παγκόσμιο χάρτη παραστάσεων και προσλήψεων που έχουν ιδιαίτερη σημασία από άποψη γεωπολιτική, επενδύσεων, εμπορίου, τουρισμού, διακρατικών σχέσεων και  κύρους σε συλλογικούς διεθνείς θεσμούς με την απροσδόκητη και ανεπανάληπτη κατάκτηση του ευρωπαϊκού κυπέλλου από την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου το 2004 και ιδιαίτερα την εξαιρετική διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων την ίδια χρονιά στην Αθήνα, ενώ αρκετές πόλεις στης χώρας φιλοξένησαν ολυμπιακά αθλήματα. Η συμπεριφορά των πολιτών, ακόμα και σε θέματα κυκλοφορίας, ήταν υποδειγματική. Η Ελλάδα έδωσε εξετάσεις μπροστά σε ένα παγκόσμιο κοινό σημειώνοντας εξαιρετικές αποδόσεις. Έδειξε πώς ήταν ικανή για το καλύτερο.

Παρά τη συστηματική και επίμονη μεταρρυθμιστική προσπάθεια των κυβερνήσεων του Κώστα Σημίτη σοβαρά δομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας παρέμειναν άλυτα. Η συνεχής μείωση της ανταγωνιστικότητας, η εκτεταμένη διαφθορά, το Ασφαλιστικό, πραγματική τροχοπέδη για την ανάπτυξη όχι μόνο λόγω της προϊούσας γήρανσης του πληθυσμού, οι σχέσεις ενός πελατειακού κράτους με τους πολίτες, η ίδια η οργάνωση του κράτους, η επικράτηση των συντεχνιών στις ΔΕΚΟ, η καθυστέρηση της Παιδείας, ήταν μερικά από τα πιο χτυπητά παραδείγματα μιας υστέρησης σε σχέση με προηγμένες χώρες της ΕΕ. Υπήρχε εμφανές έλλειμμα εκσυγχρονισμού.  Επί παραδείγματι, η μετριοπαθής μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού του Τάσου Γιαννίτση το 2001 συνάντησε τεράστιες αντιστάσεις και αποσύρθηκε[xii]. Το πρόβλημα παρέμεινε άλυτο. Η χρεοκοπία της χώρας αποδίδεται κατά τα 2/3 στο άλυτο πρόβλημα του Ασφαλιστικού. Κατά συνέπεια, χρειάστηκε να έρθουν τα Μνημόνια για να δρομολογηθούν και να εφαρμοστούν κάποιες μεταρρυθμίσεις που συμμάζεψαν σε ένα βαθμό τα πράγματα αλλά δεν έχουν λύσει οριστικά το πρόβλημα, ιδιαίτερα σε συνθήκες δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού.. Δεν χρειάζεται να επεκταθεί κανείς στο σημείο αυτό.

Η Περίοδος της Κατολίσθησης

Το επόμενο διάστημα 2004-2009 η χώρα κυβερνήθηκε από διαδοχικές  κυβερνήσεις της ΝΔ υπό τον Κώστα Καραμανλή, που αντί να βελτιώσουν μάλλον επιδείνωσαν την κατάσταση της οικονομίας.  Ο τότε Υπουργός Οικονομικών Γιώργος Αλογοσκούφης προχώρησε σε «δημοσιονομική απογραφή». Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης διορθώθηκε προς τα άνω, λόγω κυρίως του λογιστικού τρόπου καταγραφής των αμυντικών δαπανών που αργότερα επανήλθε στα πρότερα από την ίδια την ΕUROSTAT (!), την Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ. Δεν φαίνεται να ήταν μια επιτυχημένη κίνηση. Συνέπεια της αύξησης του ελλείμματος πέραν του ορίου του 3% του ΑΕΠ ήταν η ένταξη της χώρας στη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος (2004-2007) σύμφωνα με τα προβλεπόμενα του Συμφώνου Σταθερότητας της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) της ΕΕ.Η δημοσιονομική επιτήρηση, όμως, δεν κατάφερε να οδηγήσει τη χώρα σε ασφαλέστερο λιμάνι. Ο εξωτερικός δανεισμός συνέχισε να είναι υψηλός, οι δημόσιες δαπάνες συνέχισαν την ανοδική τους πορεία, οι προσλήψεις στο Δημόσιο με διάφορες εργασιακές σχέσεις εκτοξεύτηκαν στα ύψη, οι μισθοί αυξήθηκαν, γενικότερα μισθοί και υπερκατανάλωση με την απλόχερη βοήθεια των τραπεζικών δανείων συνέχισαν την ανιούσα, ο πελατειακός κομματισμός οργίασε. Σύντομα επιδεινώθηκαν τα λεγόμενα «δίδυμα ελλείμματα», ήτοι του  εξωτερικού ισοζυγίου και της γενικής κυβέρνησης, σε ποσοστά του ΑΕΠ που δεν ήταν διατηρήσιμα  χωρίς συνεχή εξωτερικό δανεισμό, ο οποίος αύξανε γεωμετρικά το δημόσιο χρέος. Ήταν φανερό ότι το πρόβλημα δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί χωρίς κάποιο λελογισμένο, ενδεχομένως ήπιο αλλά έγκαιρο, πολυετές πρόγραμμα λιτότητας και συγκράτησης των δημοσίων δαπανών. Μάλιστα, η αποκάλυψη της απόκρυψης του πραγματικού ελλείμματος, διπλάσιου και πλέον αυτού που επισήμως δηλωνόταν στους θεσμούς της ΕΕ, εξόργισε τους εταίρους μας και προκάλεσε μια ακόμα σοβαρή κρίση εμπιστοσύνης μεταξύ της Ελλάδας και την ΕΕ. Η χώρα κατέστη διεθνώς περίγελως. Απλώς και μόνο η αναφορά στα Greek statistics αρκούσε για να προκαλέσει άφθονο γέλιο και σκωπτικά σχόλια.

Τα χρόνια της κρίσης

Η παγκόσμια οικονομική κρίση που άρχισε το 2008 βρήκε την ελληνική οικονομία σε άσχημη κατάσταση, παρά τα τότε λεγόμενα περί ασφαλούς «θωράκισης» κι άλλα ευφάνταστα. Το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν ήδη 10,2% του ΑΕΠ. Ήταν φανερό ότι η χώρα ζούσε πέρα από τις δυνατότητές της χωρίς να παίρνει τα αναγκαία για τη σωτηρία της μέτρα, τα οποία, φυσικά, συνεπάγονταν μεγάλο πολιτικό κόστος. Βάδιζε με μαθηματική ακρίβεια προς τη χρεοκοπία. Η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, που είχε επανεκλεγεί το 2007[xiii], προσέφυγε σε εκλογές στις με ένα εκλογικό πρόγραμμα περιοριστικής οικονομικής πολιτικής. Αντίθετα, ο Γ. Παπανδρέου δεν έδειξε να λαμβάνει υπόψη του το επιδεινούμενο διεθνές οικονομικό κλίμα και τη θέση της χώρας. Ο τότε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γ. Προβόπουλος[xiv]είχε προεκλογικά προειδοποιήσει κατ’ ιδίαν τα πολιτικά κόμματα για το μέγεθος των πραγματικών  ελλειμμάτων και τα αναγκαία μέτρα που έπρεπε να ληφθούν. Το 2009 το δημοσιονομικό έλλειμμα ανήλθε στο 13,6%[xv], κάπου 36 δις. ευρώ, επίπεδο στο οποίο δεν μπορούσε πλέον να διατηρηθεί επί μακρόν. Η ώρα της κρίσης πλησίαζε. Ο πρώην Π/Θ Κώστας Σημίτης, έχοντας διαγραφεί από τον νέο αρχηγό του ΠΑΣΟΚ, τον ΓΑΠ, στον οποίο είχε παραδώσει το δακτυλίδι της ηγεσίας του κόμματος άνευ διαδικασιών, ματαίως προειδοποιούσε από το βήμα της Βουλής «εις ώτα μη ακουόντων» ότι η πορεία της οικονομικής πολιτικής οδηγούσε κατ’ ευθείαν στις αγκάλες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ).[xvi]

Η δανειακή φούσκα και η υπερκατανάλωση με δανεικά εξερράγη με πάταγο. Η χώρα ζούσε υπέροχα αλλά πέραν των δυνατοτήτων της, με δανεικά. Αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να πληρώσει το λογαριασμό. Πραγματικό αδιέξοδο. Οι εκλογές που διεξήχθησαν στις 4/10/2009 ανέδειξαν τον Γ. Α. Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση με ισχυρή πλειοψηφία.[xvii] Η κυβέρνηση που σχημάτισε ο ΓΑΠ χαρακτηρίστηκε ως κυβέρνηση «κηπουρών», ήτοι αποτελούμενη από πρόσωπα της απολύτου εμπιστοσύνης του, πράγμα που δεν απείχε πολύ από την πραγματικότητα. Για μια σειρά από λόγους είτε λόγω του παρεξηγημένου μάλλον «λεφτά υπάρχουν» αλλά και των πραγματικών παροχών, εκτιμάται ότι η κυβέρνησή του άργησε να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της κρίσης και να λάβει έγκαιρα τα αναγκαία μέτρα σκληρής λιτότητας για να ηρεμήσει και να πείσει τις αγορές. Φυσικά, εξ ορισμού, τέτοια μέτρα θα έφεραν μεγάλο πολιτικό κόστος και αντιδράσεις από ένα εκλογικό σώμα μαθημένο σε συνεχείς παροχές και πελατειακές πρακτικές, εθισμένο και πεπεισμένο για τη δική του «αθωότητα» και την επιβουλή των ξένων. Πρόκειται για μόνιμα, διαχρονικά και διακομματικά γνωρίσματα της νεοελληνικής ιδεολογίας.

Άτακτη Χρεοκοπία ή Μνημόνιο;

Η Ελλάδα και ο κίνδυνος χρεοκοπίας που αντιμετώπιζε άρχισαν να απασχολούν έντονα τα διεθνή ΜΜΕ όχι διότι το μέγεθος της οικονομίας της ήταν αξιόλογο αλλά διότι, ως ο αδύναμος κρίκος εκείνη τη στιγμή της ευρωζώνης, θα μπορούσε να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις όχι μόνο εντός της ευρωζώνης και της ΕΕ αλλά και παγκόσμια!!. Η επίσημη επίσκεψη του Π/Θ και του Υπουργού Οικονομικών  Γ. Παπακωνσταντίνου στην Ουάσιγκτον (όπου και η έδρα του ΔΝΤ) στις 10/3/2010 προκάλεσε πρωτοφανές ενδιαφέρον κι είχε πρωτόφαντη για ένα μικρό κράτος κάλυψη από τα πιο σημαντικά ΜΜΕ της χώρας. Δεν μπορούσε, όμως, να υπάρξει κάποιο σχέδιο διάσωσης της χώρας χωρίς προσφυγή σε δανεισμό υπό σκληρούς όρους. Η διάσωση της χώρας από τη χρεοκοπία και για λόγους γεωπολιτικούς κι όχι μόνο οικονομικούς αποτέλεσε σταθερό μέλημα του αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και στις δυο συνεχόμενες θητείες του (2008-2016). Δεν ήταν λίγες οι παρεμβάσεις προς την ηγεσία της ΕΕ τόσο οι δικές του όσο και των Υπουργών Οικονομικών. Η Ελλάδα έπρεπε να μείνει όρθια. Να κρατηθεί στην ευρωζώνη και στην ΕΕ.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε, βρέθηκε σύντομα μπροστά στο δίλημμα της άτακτης χρεοκοπίας ή της προσφυγής της χώρας σε δανεισμό με αυστηρότατους όρους λιτότητας και αυστηρή επιτήρηση. Περιττό να τονίσει  κανείς ότι η χρεοκοπία θα  καταβαράθρωνε τη χώρα κυριολεκτικά. Θα την ανάγκαζε με μαθηματική ακρίβεια να αποχωρήσει από το ευρώ και ενδεχομένως από την ΕΕ και να επιστρέψει σε ένα υποτιμημένο εθνικό νόμισμα, τη δραχμή,  πράγμα που θα την έφερνε οικονομικά και κοινωνικά δεκαετίες πίσω με απρόβλεπτες πολιτικές συνέπειες. Τα μέτρα λιτότητας που είχε ήδη πάρει η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου δεν στάθηκαν αρκετά για να πείσουν τις αγορές. Μάλλον too little too late.

Ο Π/Θ Γιώργος Παπανδρέου ανακοινώνει από το Καστελλόριζο στις 23/4/2010 την  προσφυγή της χώρας στο Μηχανισμό Στήριξης της ΕΕ και το ΔΝΤ. Το Α’ Μνημόνιο είναι πλέον γεγονός.

Η υπεύθυνη εθνικά επιλογή ήταν προφανής. Την ανήγγειλε προς τον ελληνικό λαό ο ίδιος ο Π/Θ στις 23/4/2010 από το Καστελλόριζο. Η κυβέρνηση προσέφυγε στο Μηχανισμό Στήριξης της ΕΕ και του ΔΝΤ για να μην οδηγηθεί πάραυτα στην άτακτη χρεοκοπία. Το Α’ Μνημόνιο Κατανόησης, ήτοι η δανειακή σύμβαση με τις υποχρεώσεις και τις δεσμεύσεις της ήταν γεγονός.[xviii] Η Ελλάδα, με την εμπλοκή του ΔΝΤ, που τροποποίησε το Καταστατικό του προς χάριν της (!), δανειοδοτήθηκε με ποσά που δεν είχαν προηγούμενο αναλογικά στην παγκόσμια ιστορία.

Μνημόνια και Λαϊκισμοί

Την επομένη, 24/4/2010, μέσα στη γενική παραζάλη, τα πρωτοσέλιδα των ελληνικών εφημερίδων ήταν αλλοπρόσαλλα, ωσάν να μην γνώριζαν τι ακριβώς συνέβη και τι επρόκειτο να συμβεί. Μόνο το πρωτοσέλιδο της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ αποτύπωσε την σκληρή και πραγματική πραγματικότητα: «Αναγκαστική προσγείωση στη σκληρή πραγματικότητα» ήταν ο τίτλος του.

Η εμπλοκή του ΔΝΤ απαιτήθηκε από τη Γερμανία κυρίως καθόσον η ΕΕ δεν είχε εμπειρία από τέτοιες καταστάσεις κι αντιμετώπιζε με μεγάλη αμηχανία την πρώτη κρίση του κοινού νομίσματος, του ευρώ. Ήταν επίσης μια πρόσθετη διασφάλιση σχετικά με την επιτήρηση και εφαρμογή των Προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής και μεταρρυθμίσεων που έπρεπε να εφαρμόσει η Ελλάδα. Στη συνέχεια, σχηματίστηκε ομάδα εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, (ΕΕ), της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), γνωστή και ως “Τρόικα”, η οποία ανά τρίμηνο αξιολογούσε την πρόοδο του προγράμματος εφαρμογής των όρων του “Μνημονίου”, όρος που στην ουσία συμπύκνωνε όλες τις διάφορες συμβάσεις περί του δανείου και τις υποχρεώσεις της χώρας, και αποφάσιζε για την εκταμίευση της αντίστοιχης δόσης του δανείου. Το ύψος του δανείου ανήλθε στα 110 δις ευρώ, 80 από τα κράτη μέλη της ευρωζώνης και 30 από το ΔΝΤ.

Η ουσία του Μνημονίου συνίστατο στην εφαρμογή σκληρού Προγράμματος λιτότητας ούτως ώστε η χώρα να μειώσει τα δημοσιονομικά της ελλείμματα σε επιτρεπτά επίπεδα ισορροπίας και να δημιουργήσει σε ετήσια βάση δημοσιονομικά πλεονάσματα για την αποπληρωμή ενός τεράστιου δημόσιου χρέους. Δεν υπάρχει κανείς λόγος να επεκταθεί κανείς πάνω στο θέμα καθώς ήδη υπάρχουν πολλές εκτιμήσεις για τους όρους του δανείου, την αναγκαία ή όχι εμπλοκή του ΔΝΤ, το χρονικό διάστημα εφαρμογής του, την αποτελεσματική αρχιτεκτονική και λογική του, τις πολιτικές προϋποθέσεις εφαρμογής του. Η «αυτοκριτική» και εκ μέρους του ΔΝΤ και της ΕΕ έχει γίνει. Υπήρχε αρχικά και μια διάσταση κάποιας «τιμωρίας» της χώρας για την παραπλάνηση των εταίρων της. Δεν μπορούσαν να γίνουν τόσα πολλά και σκληρά σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό δε σημαίνει ότι το πρόβλημα δεν ήταν πρωταρχικά της Ελλάδας. Το πιο εύκολο ήταν να παραπονιέται κανείς για τα λάθη των άλλων, να μην κοιτάζεται στον καθρέπτη.

Το ουσιαστικό θέμα συμφωνίας τόσο των πολιτικών δυνάμεων όσο και των πολιτών για τα αίτια της κρίσης, η σχετική ανάληψη ευθυνών και ο επιμερισμός τους, αναδείχτηκε σε κεντρικό πολιτικό ζήτημα. Συμπυκνώθηκε δε επιγραμματικά στον αν το Μνημόνιο (κι όσα επακολούθησαν) ήταν συνέπεια της κρίσης, της χρεοκοπίας, της διάσωσης και της αναπόφευκτης λιτότητας ή εάν συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο, ήτοι εάν το Μνημόνιο έφερε την οικονομική καταστροφή και τη λιτότητα. Με άλλα λόγια ως ένας ανεξάρτητος παράγοντας που για κάποιους μυστηριώδεις λόγους επεβλήθη αιφνιδίως στη χώρα, εξ ουρανού,  από σκοτεινές δυνάμεις που επιβουλεύονταν τη χώρα στα καλά καθούμενα, όταν δηλαδή τα πάντα έβαιναν καλώς. Αναπόφευκτα στο στόχαστρο ήταν η ΕΕ και κυρίως η Γερμανία που κινούσε τα νήματα.

Το βασικό, λοιπόν, Ερώτημα ήταν αν η κρίση έφερε τα Μνημόνια ή τα Μνημόνια την κρίση. Το Ερώτημα δεν ήταν καθόλου ρητορικό.

Η αποδοχή της πρώτης εκδοχής συνεπαγόταν υπεύθυνη άσκηση συλλογικής εθνικής αυτογνωσίας, γενναία αναγνώριση ευθυνών και συνεργασία των πολιτικών δυνάμεων ούτως ώστε η έξοδος από την κρίση να γίνει όσο το δυνατόν συντομότερα, με όσο το δυνατός μικρότερες απώλειες και με κατανομή των βαρών δικαιότερη. Το δρόμο αυτό ακολούθησαν άλλα ευρωπαϊκά κράτη τα οποία αναγκάστηκαν να προσφύγουν σε Μνημόνια με αποτέλεσμα να εξέλθουν από την κρίση αρκετά σύντομα και με μικρές σχετικά απώλειες. Τα κράτη αυτά γνωστά με το περιφρονητικό ακρωνύμιο PIGS (γουρούνια) ήταν βασικά κράτη του ευρωπαϊκού Νότου (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία στα οποία προστέθηκε αργότερα και η Ιρλανδία).

Η αποδοχή της δεύτερης εκδοχής ήταν ψυχολογικά πιο εύκολη και βολική για τους πολίτες, αλλά και συμβάδιζε με εδραιωμένα στερεότυπα της νεοελληνικής μυθολογίας περί αθώου και θύματος λαού και ξένων που ήθελαν το κακό μας. Επομένως, κάθε «αντίσταση» με κάθε μέσο ήταν δικαιολογημένη. Γι αυτό η πολιτική κυριαρχία της άποψης και στάσης αυτής μάλλον δεν πρέπει να εκπλήσσει. Είχε, φυσικά, ολέθριες συνέπειες. Το λεγόμενο κίνημα των «Αγανακτισμένων» (Μάιος – Νοέμβριος 2011) που κατέκλυσε του δρόμους και τις πλατείες επέφερε την αναδιάταξη του παλιού πολιτικού συστήματος. Οι συνεχείς βίαιες διαδηλώσεις κατέστρεψαν για μια ακόμα φορά το κέντρο της Αθήνας. Υπήρξαν αθώα θύματα με τον εμπρησμό της τράπεζας Marfin (5/10/2010) οι ένοχοι των οποίων παραμένουν ακόμα άγνωστοι. Η πολιορκία της Βουλής και οι απόπειρες εισβολής ήταν συνεχείς συνοδευόμενες από άκρως υβριστικά και αντι-κοινοβουλευτικά συνθήματα. Τα συνθήματα, η βία, που δικαιολογείτο ως «δίκαια οργή του λαού», οι προπηλακισμοί πολιτικών ακόμα και του Προέδρου της Δημοκρατίας, οι ύβρεις και η καταδίκη συλλήβδην όλων των πολιτικών κομμάτων, των πολιτικών, των ΜΜΕ, των δημοσιογράφων και όλων των δήθεν ελίτ, εκφραστών ενός δήθεν «διεφθαρμένου» «συστήματος», είχαν στην ουσία έντονο αντιπολιτικό και αντι-δημοκρατικό χαρακτήρα.  Έφεραν στην επιφάνεια δήθεν αντι-συστημικές δυνάμεις άκρως επικίνδυνες για τη δημοκρατία, όπως το ακροδεξιό λαϊκιστικό κόμμα των Ανεξάρτητων Ελλήνων και το νεοναζιστικό «Χρυσή Αυγή», ενώ δυνάμωνε τον αριστερό και λαϊκιστικό συνονθύλευμα του ΣΥΡΙΖΑ υπό νεοσταλινική ηγετική ομάδα.

Η όσμωση των φαιοκόκκινων λαϊκισμών που απείλησαν τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας έχει τις ρίζες του σε εκείνη την περίοδο, που δημιούργησε διαρκείς χαίνουσες πολιτικές πληγές. Τα αντι-δυτικά και αντι-ευρωπαϊκά αισθήματα κυριάρχησαν. Επήλθε ένα είδος εκβαρβαρισμού και εκχυδαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας και της πολιτικής ζωής. Ο λαϊκιστικός πολιτικός λόγος ήταν γεμάτος τοξικότητα και μισαλλοδοξία έναντι «εχθρών» κι όχι απλώς πολιτικών αντιπάλων, έναντι «προδοτών» και «ενδοτικών», «γερμανοτσολιάδων» και τα συναφή. Λόγος εμφυλιοπολεμικός, κλίμα σύγκρουσης. Το σύνθημα « ή εμείς ή αυτοί», το «ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν» του ΣΥΡΙΖΑ εκ στόματος μάλιστα του ηγέτη του και Π/Θ, συμπύκνωνε ακριβώς τον λαϊκιστικό και  πολεμικό μένος που ίδιος κι άλλες αριστερές και δεξιές πολιτικές δυνάμεις προσέδωσαν στην πολιτική σύγκρουση.

Αλλεπάλληλες Εκλογές – Πολιτικές Ανακατατάξεις

Η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου κράτησε μέχρι τον Νοέμβριο του 2011. Η ιδέα του για διεξαγωγή Δημοψηφίσματος σχετικά με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το ελληνικό πρόγραμμα συνάντησε πολλές αντιρρήσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Για τους εταίρους μας το πραγματικό ερώτημα σε ένα ενδεχόμενο Δημοψήφισμα θα ήταν «μέσα ή έξω από την ευρωζώνη». Ο Παπανδρέου παραιτήθηκε και σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με Π/Θ τον Λουκά Παπαδήμα η οποία και ορκίστηκε στις 11/11/2011. Ο Παπαδήμας είχε διατελέσει Διοικητής της ΤτΕ και υποδιοικητής της ΕΚΤ, έχαιρε δε μεγάλης διεθνούς εκτίμησης και εμπιστοσύνης. Την κυβέρνησή του στήριξαν η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και το δεξιότατο ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη.[xix] Η κυβέρνηση Παπαδήμου ήταν στην ουσία «ειδικού σκοπού», μεταβατική. Συμφώνησε το Β’ Μνημόνιο με νέο δάνειο ύψους 109 εκ. ευρώ από το νεοσύστατο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Ο Υπουργός Οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος «κούρεψε» το ιδιωτικό χρέος της χώρας (PSI) κατά 100 δις ευρώ, ποσό πρωτοφανές παγκόσμια. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στον κόσμο. Ένα μεγάλο επίτευγμα, το οποίο, φυσικά, κατασυκοφαντήθηκε από τους επαγγελματίες πολιτικούς ψεύτες και απατεώνες. Το μεγαλύτερο ποσοστό χρέους της χώρας ήταν πλέον «επίσημο», μη υποκείμενο στις διαθέσεις της αγοράς. Εξουδετερώθηκε έτσι ένας τεράστιος κίνδυνος. Η διαπραγμάτευσή του είχε πλέον έντονο πολιτικό χαρακτήρα κι όχι αμιγές οικονομικό.

Οι εκλογές που επακολούθησαν στις 6/5/2012 επιβεβαίωσαν τον κατακερματισμό και την αναδιάταξη των πολιτικών δυνάμεων, άμεση συνέπεια της οικονομικής κρίσης, και των αναπόφευκτων πολιτικών για τη μείωση των ελλειμμάτων, της «λιτότητας». Πολιτικές με επώδυνες αλλά αναγκαίες μεταρρυθμίσεις αλλά με μείωση εισοδημάτων, συντάξεων, αποδοχών και κατώτερου ημερομισθίου, αύξηση της ανεργίας κ.τ.λ. Στην πορεία ο ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε κατά 25% περίπου. Η εφαρμογή τους συνεπαγόταν αναπόφευκτα μεγάλο πολιτικό κόστος. Η ΝΔ ήρθε πρώτο κόμμα με ποσοστό μόλις 18,8%. Τα κόμματα που γέννησε η κρίση στην ουσία θριάμβευσαν. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε δεύτερο κόμμα με 16,78%, το κόμμα των ΑΝΕΛ κέρδισε 10,62% και η ΧΑ 6.97%. ΤΟ ΠΑΣΟΚ, υπό την ηγεσία πλέον του Ευ. Βενιζέλου, 13.18%. Είχε πληρώσει βαρύτατο τίμημα. Ενδιαφέρουσα ήταν η επίδοση με ποσοστό 6,11% του νεοπαγούς κόμματος «Δημοκρατική Αριστερά» (ΔΗΜΑΡ) το οποίο είχε συγκροτηθεί από στελέχη της Ανανεωτικής Αριστεράς που είχαν αποχωρήσει από τον ΣΥΡΙΖΑ το 2010. Άνοδο σημείωσε και το ΚΚΕ με 8.48%. Ήταν φανερή η άνοδος των αριστερών και παρουσιαζόμενων ως «αντι-συστημικά» κομμάτων. Ο σχηματισμός κυβέρνησης κατέστη εξαιρετικά δύσκολος, μολονότι ο Ευ. Βενιζέλος πρότεινε κυβέρνηση συνασπισμού, «εθνικής σωτηρίας», και με τη συμμετοχή του ΣΥΡΙΖΑ. Εις μάτην. Επομένως, νέα προσφυγή στις κάλπες κατέστη αναπόφευκτη.

Οι νέες εκλογές που διεξήχθησαν στις 11/6/2012 αποτέλεσαν στην ουσία μονομαχία μεταξύ ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ. Η ΝΔ υπό τον Αντώνη Σαμαρά πήρε το 29.66% των ψήφων και ο ΣΥΡΙΖΑ το 26,89%., σε απόσταση αναπνοής. Ήταν φανερό ότι συγκέντρωνε την «λαϊκή οργή», ενώ τα συνθήματα περί κατάργησης των Μνημονίων «με ένα νόμο κι ένα άρθρο», το «κούρεμα» των δανείων, η υποτιθέμενη εσωτερική «Σεισάχθεια», άλλες ανέφικτες λαϊκιστικές επαγγελίες, το αντι-ευρωπαϊκό και αντι-γερμανικό κλίμα, εύρισκαν μεγάλη απήχηση στους εκλογείς και εκφράστηκαν κυρίως με τον ΣΥΡΙΖΑ. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την πόλωση ζημίωσε και το ΚΚΕ που έπεσε στο 4.5%, ενώ από τα δεξιά και ακροδεξιά κόμματα οι ΑΝΕΛ περιορίστηκαν στο 7.5%. Η νεοναζιστική ΧΑ παρέμεινε σταθερή. Το ΠΑΣΟΚ και η ΔΗΜΑΡ διατήρησαν περίπου τα ποσοστά τους, 12.88% και 6.25% αντίστοιχα.

Αν χρειάζεται να σταθεί κανείς στις εκλογικές αναμετρήσεις είναι διότι αυτές υπαγόρευσαν τον σχηματισμό κυβερνήσεων που είχαν μια συγκεκριμένη άποψη και σχέση με την εφαρμογή των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής.

Φως στην Άκρη του Τούνελ

Οι εκλογές του Ιουνίου 2012 οδήγησαν τελικά στο σχηματισμό τρικομματικής κυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ με Π/Θ τον Αντώνη Σαμαρά και Υπουργό Οικονομικών τον Γιάννη Στουρνάρα. Η ΔΗΜΑΡ αποχώρησε ένα χρόνο αργότερα (2013) με διάφορα προσχήματα. Η θητεία της κυβέρνησης αυτής έληξε με τις νέες εκλογές που έγιναν στις 25/1/2015, οι οποίες κατέστησαν συνταγματικά αναπόφευκτες όταν στη Βουλή η κυβέρνηση δεν κατάφερε να συγκεντρώσει την απαραίτητη πλειοψηφία των 2/3 για να εκλέξει ως Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον υποψήφιό της Σταύρο Δήμα εν μέσω κλίματος προπηλακισμών, αθλιοτήτων και χυδαιοτήτων εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ. Ηθικός φραγμός δεν υπήρχε. Ηθικο-πολιτική εξαχρείωση.

Η θητεία της κυβέρνησης αυτής, με τον ανασχηματισμό της οποίας το 2013, μετά την αποχώρηση της ΔΗΜΑΡ, Αντιπρόεδρος και ΥΠΕΞ ανέλαβε ο Ευ. Βενιζέλος, ήταν η πιο επιτυχημένη από άποψη μεταρρυθμίσεων και διαχείρισης των Μνημονίων, ως της μόνης δυνατής πολιτικής για έξοδο από την κρίση. Η επονομασθείσα κυβέρνηση «Σαμαρά-Βενιζέλου», παρά τις κοινωνικές αντιδράσεις, κατάφερε μέσα στο συντομότατο διάστημα των 2 ετών να δαμάσει τα ελλείμματα και να επιτύχει τη δημοσιονομική ισορροπία. Κατάφερε επίσης να δοκιμάσει με επιτυχία τις αγορές για δανεισμό και να επιτύχει την απαρχή μια μικρής μεν αλλά πολλά υποσχόμενης οικονομικής αύξησης για πρώτη φορά στην περίοδο της κρίσης. Όπως χαρακτηριστικά είχε διατυπωθεί «απέμεινε μόνο η ουρά του γαϊδάρου», μια μόνο Αξιολόγηση δύσκολη μεν αλλά μικρής έκτασης και με δεδομένη την πιστωτική φερεγγυότητα της χώρας από την ΕΕ. Τέλη του 2014 είχε φανεί για πρώτη φορά φως στο τέλος ενός σκοτεινού τούνελ. Η διαδρομή  είχε διαρκέσει υπερβολικό χρόνο.

Των εθνικών εκλογών στις 25/1/2015 είχαν προηγηθεί οι Ευρωεκλογές στις 25/5/2014 τα αποτελέσματα των οποίων  προδίκασαν τα επερχόμενα. Σε αυτές ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κόψει πρώτος το νήμα με 26,56%, η ΝΔ περιορίστηκε στη 2η θέση με 22.72% κι ο σχηματισμός «ΕΛΗΑ» με κορμό το ΠΑΣΟΚ δεν κατάφερε να ξεπεράσει το 10% (σημείωσε 8,02%). Η ΧΑ εκτοξεύτηκε στο 9.39%, η ΔΗΜΑΡ εξαϋλώθηκε με 1.2%, ενώ το πρωτοεμφανιζόμενο «Το Ποτάμι» με τον Σταύρο Θεοδωράκη αποτέλεσε την έκπληξη με 6,61%.

Στον Αστερισμό των Φαιοκόκκινων Λαϊκισμών

Το Εφιαλτικό Α’ Εξάμηνο 2015

Οι εθνικές εκλογές του Ιανουαρίου 2015 έφεραν στην πρώτη θέση τον ΣΥΡΙΖΑ με 36,34% και 149 έδρες, τη ΝΔ στη 2η θέση με 27,81% και την ΧΑ στην 3η θέση με 6,28%. Οι ΑΝΕΛ κατάφεραν να εισέλθουν στη Βουλή με 4,75% και 13 έδρες ενώ «το Ποτάμι» σημείωσε την αξιόλογο ποσοστό του 6,07% και 17 έδρες.[xx] Την επομένη (26/1) το απόγευμα ο πρόεδρος των ΑΝΕΛ Πάνος Καμμένος, μετά τη συνάντηση που είχε με τον Αλέξη Τσίπρα, ανακοίνωσε ο ίδιος (!) τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού με τον ΣΥΡΙΖΑ.

Η περίοδος που επακολούθησε, μέχρι την υπογραφή του 3ου και επαχθέστερου Μνημονίου από τον Π/Θ Α. Τσίπρα στις 13/7/2015 μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί μια από τις πιο σκοτεινές και επικίνδυνες για τη χώρα στη μεταπολεμική περίοδο. Σκοτεινή, διότι δεν υπάρχει ακόμη μια σαφής εικόνα για όλες τις κινήσεις της κυβέρνησης και των πρωταγωνιστών της, όπως π.χ. του Υπ. Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη, που λόγω απόψεων, στυλ και συμπεριφοράς (ηχογραφούσε τις συσκέψεις με τους συναδέλφους του στο Eurogroup), έμελλε να γίνει παγκοσμίως «διάσημοςς» ή ακριβέστερα «διαβόητος». Αλλά, αγνώστου περιεχομένου είναι και οι κινήσεις άλλων Υπουργών και στελεχών της κυβέρνησης. (Η αναζήτηση ξένης χρηματοδότησης από Ρωσία, Κίνα, Ιράν, Βενεζουέλα κ.τ.λ. προφανώς δεν απέδωσε). Επικίνδυνη δε  διότι, τόσο αυτός, όσο και ο Π/Θ και σύσσωμη η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ είχαν πολιτική σύγκρουσης με την ΕΕ. Ήταν μια συνταγή που οδηγούσε τη χώρα στα χείλος της καταστροφής, ήτοι σε Grexit και από την Ευρωζώνη αλλά και κατά πάσα πιθανότητα και από την ΕΕ, με συνέπεια την άτακτη χρεοκοπία, την επάνοδο σε εθνικό νόμισμα και την πλήρη οικονομική καταστροφή.

Για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας συνειδητές κυβερνητικές επιλογές και σκόπιμα ακολουθούμενη πολιτική επιδίωκαν την αποσύνδεση της χώρας από τις παραδοσιακές οικονομικές, πολιτικές και αμυντικές της συμμαχίες, που της είχαν διασφαλίσει μια άνευ προηγουμένου στη σύγχρονη ιστορία της πολιτική σταθερότητα, δημοκρατικό καθεστώς, ασφάλεια, ευημερία, γεωπολιτική θέση, επιρροή στο γειτονικό της χώρο. Για πρώτη φορά από τη Συμφωνία Σύνδεσης του 1962 εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση αμφισβήτησε σχεδιασμένα και με τέτοια εμμονή τη θέση της χώρας στο ευρωζώνη και την ΕΕ.

Ουδείς εκ των κυβερνητικών πρωταγωνιστών της περιόδου αυτής έχει αμφισβητήσει την σκόπιμη πολιτική ρήξης που ακολουθήθηκε. Στην κόψη του ξυραφιού. Στην πορεία προς το χείλος του γκρεμού με μαθηματική ακρίβεια, ως δήθεν όπλο της διατυμπανιζόμενης δια γκαιμπελικής ολοκληρωτικής προπαγάνδας «σκληρής διαπραγμάτευσης». Χρειάζεται να ερανίσω ορισμένα χτυπητά παραδείγματα.

Ο Γιάννης Δραγασάκης ως Αντιπρόεδρος τότε της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ έχει δημόσια δηλώσει ότι «ο λόγος που απορρίψαμε το ενδεχόμενο συνολικής ρήξης…….δεν ήταν στενά οικονομικός, αλλά ήταν ο κίνδυνος να δημιουργηθεί μια κατάσταση τόσο χαοτική, που να μην μπορεί να ελεγχθεί με δημοκρατικά μέσα».[xxi] Με άλλα λόγια, απλώς το σκέφτηκαν αλλά τελικά δεν τόλμησαν να καταργήσουν τη δημοκρατία. Αλλά και πιο πρόσφατα, στην τηλεοπτική εκπομπή «Αποτύπωμα» του δημοσιογράφου Παύλου Τσίμα στον ΣΚΑΪ (24-1-2020), αρνήθηκε στην ουσία να απαντήσει στις κρίσιμες ερωτήσεις του δημοσιογράφου, τόνισε δε ότι ο ίδιος δεν έτρεφε καμιά «αυταπάτη», όπως ο Α. Τσίπρας, κι ότι όλες οι αποφάσεις λαμβάνονταν μετά από «ψυχρό πολιτικό υπολογισμό». Έτσι, η διαβόητη «αυταπάτη» με την οπόια οκ Τσίπρας έκανε δήθεν την «αυτοκριτική του» δεν ήταν παρά μια νέα πολιτική απάτη.

Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, ο οποίος  σιωπούσε βλέποντας τη χώρα του να οδηγείται στον γκρεμό, έπαιζε το παιγνίδι του Σόϊμπλε, του Γερμσνού Υπουργού Οικονομικών, όπως ο ίδιος δημόσια παραδέχτηκε. «Ενώ η τότε κυβέρνηση πίστευε ότι ασκούσε πίεση στους Ευρωπαίους απειλώντας με αποχώρηση από το Ευρώ, στην πραγματικότητα εξυπηρετούσε το σχέδιο του Β. Σόιμπλε…», έχει πει σε κάποια έκρηξη ειλικρίνειας.[xxii]  Από τις δηλώσεις του προκύπτει ότι κάθε άλλο παρά διαφωνούσε με την πολιτική της ρήξης του πολιτικού του προϊσταμένου Βαρουφάκη και του Π/Θ, έστω και ως μέσον «εκβιασμού» των εταίρων και δανειστών μας.

 Το διαβόητο «Σχέδιο Χ».

Το διαβόητο «Σχέδιο Χ» ή «Σχέδιο Β», το οποίο κατέστρωνε με άκρα μυστικότητα  ένα «πολεμικό συμβούλιο» εκ πέντε ατόμων στο Υπουργείο Οικονομικών με επικεφαλής τον  Αμερικανό οικονομολόγο καθηγητή Τζέιμς Γκαλμπραίηθ, επιστήθιο φίλο του Υπουργού Οικονομικών  Γ. Βαρουφάκη,  προετοίμαζε ένα «παράλληλο νόμισμα». Το «Σχέδιο», μέρος του οποίου αποκαλύπτει σε «Παράρτημα» στο βιβλίου του ο ίδιος ο συντάκτης του, ο Τζέιμς Γκαλμπραίηθ,[xxiii] ήταν στην πραγματικότητα το Σχέδιο ρήξης και η σχετική μυστική προετοιμασία για την «επόμενη ημέρα» με παράλληλο νόμισμα και επιστροφή στο εθνικό νόμισμα, δηλαδή τη δραχμή. Ο συγγραφέας, εξηγεί άνετα το γιατί (σελ.228-232).

Αντίγραφο του Σχεδίου είχε επιδοθεί στον ίδιο τον Π/Θ. Η εφαρμογή του απαιτούσε στην ουσία πολιτική εκτροπή. Ο ίδιος ο  Γκαλμπραίηθ ενημέρωνε με Σημειώματά του την  Αμερικανίδα Αναπληρώτρια Υπουργό Οικονομικών Σάρα Ράσκιν (Sarah Bloom Raskin), όπως τα παραθέτει στο βιβλίο του.  Δηλαδή, η αμερικανική πλευρά ήταν πλήρως ενημερωμένη, από υπεύθυνη μάλιστα αλλά «μυστική»  πηγή, για τα κυβερνητικά σχέδια ρήξης με την ΕΕ και την προετοιμασία για τη μετάβαση στη δραχμή.

Ο Αμερικανός νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς έχει υποστηρίξει[xxiv] ότι η κυβέρνηση (πάντα παραλείπουν σκόπιμα τη συγκυβέρνησης με ένα ακροδεξιό κόμμα, τους ΑΝΕΛ) εξέταζε (2015) την έξοδο από το ευρώ. Από τα λεγόμενά του προκύπτει ότι κατά πάσα πιθανότητα ο ίδιος γνώριζε τι προετοιμαζόταν στο παρασκήνιο και δεν αποκλείεται να έδινε και συμβουλές. «Είχε σχεδιαστεί προσεκτικά», λέει, «με τρόπο που νομίζω ότι θα μπορούσε να υλοποιηθεί επιτυχώς» μολονότι, ισχυρίζεται ταυτόχρονα, «δεν ήμουν σε θέση  να αξιολογήσω πλήρως όλα τα βήματα». Ποια βήματα ακριβώς γνώριζε; Υποστήριξε ότι στη θέση του Βαρουφάκη το ίδιο θα έκανε κι ο ίδιος (δηλαδή το Plan B με άκρα μυστικότητα). Δικαίως ο καθηγητής και πρώην Υπουργός Οικονομικών και Οικονομίας (2001-2004) Νίκος Χριστοδουλάκης τον κατακεραύνωσε με σκωπτικές και αυταπόδεικτες επισημάνσεις σε σχετικό του άρθρο (ανοιχτή Επιστολή) σε κυριακάτικη εφημερίδα, στην οποία και διατύπωσε το εύλογο και αυτονόητο ερώτημα σχετικά με τις μυστικές προετοιμασίες για αλλαγή νομίσματος: «Άραγε υπάρχει κάποια άλλη χώρα στην ιστορία που αποφάσισε να αλλάξει νόμισμα χωρίς να το γνωρίζουν και να το διαχειρίζονται οι εντεταλμένοι θεσμοί;», διερωτήθηκε[xxv].

Άλλωστε, τόσο ο Στίγκλιτς όσο και ο πασίγνωστος νομπελίστας Αμερικανός οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν, ο Γκαλμπραίηθ καθώς και άλλοι γνωστοί Αμερικανοί οικονομολόγοι ήταν πολέμιοι του ευρώ και υποστήριζαν δημόσια την ανάγκη μετάβασης της Ελλάδας στο εθνικό της νόμισμα για τη «σωτηρία» της. Επρόκειτο για ένα κύκλο γνωστών φίλων του Γ. Παπανδρέου που για αδιευκρίνιστους λόγους «πολιόρκησαν» κατόπιν το Μαξίμου στην περίοδο αυτή αλλάζοντας στρατόπεδο. Δύσκολα εξηγήσιμο.

Η Τελευταία Μπλόφα

Η περιπέτεια αυτή, που έφερε τη χώρα στο χείλος του γκρεμού περιγράφεται γλαφυρά, βήμα-βήμα στο βιβλίο «Η Τελευταία Μπλόφα», των  δημοσιογράφων Ελένης Βαρβιτσιώτη και Βικτωρίας Δενδρινού, (Εκδ, Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2019) που δικαίως έγινε ευπώλητο εν ριπή οφθαλμού. Πρόκειται για καλογραμμένη, συναρπαστική αφήγηση μια επικείμενης τραγωδίας.

Η συνέντευξη του πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και θερμού φιλέλληνα Ζαν-Κλωντ Γιούνκερ στην Ελένη Βαρβιτσιώτη στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής» (26-1/2020) επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά το πώς η χώρα διασώθηκε την ύστατη στιγμή από την πλήρη κατάρρευση και καταστροφή όπου την οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια η πολιτική των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ χάρις στις άοκνες και επίμονες προσπάθειες του ίδιου του Γιούνκερ και άλλων ηγετών, όπως ο Γάλλος Πρόεδρος Ολλάντ και ο Ιταλός Π/Θ Ρέντσι. Ήθελαν να βοηθήσουν την Ελλάδα ανεξαρτήτως κυβέρνησης, εντός ενός πολιτικού κλίματος μεταξύ των κρατών-μελών που κάθε άλλο παρά ευνοϊκό ήταν.[xxvi] Τα όσα περιλαμβάνονται στο βιβλίο σε μια χρονολογική κατά κανόνα εξιστόρηση των γεγονότων, οι αποκαλύψεις διαφόρων πηγών, τα έγγραφα που είδαν το φως της δημοσιότητας για τα σχέδια περί ευρωδραχμής (ΤΑ ΝΕΑ 22/10/2020), η συνέντευξη του πρώην προέδρου της Γαλλίας Φρανσουά Ολλάντ ( του επονομαζόμενου απαξιωτικά ως «Ολλανδρέου» από τον Α. Τσίπρα, με εμφανή αναφορά στον Ανδρέα Παπανδρέου που ο ίδιος δεν διστάζει να μιμείται) στον Αλέξη Παπαχελά (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 11/11/2018, με τίτλο Το Grexit δεν ήταν μπλόφα), σελ. 6.  ή  οι δηλώσεις του διοικητή πλέον της ΤτΕ κ. Γ. Στουρνάρα για το πώς αποτράπηκε η χρεοκοπία της χώρας και η επιστροφή στη δραχμή (14/10/2020) επί ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου.

Το Κίβδηλο Δημοψήφισμα

Έχοντας οδηγήσει τη χώρα σκόπιμα σε οικονομική ασφυξία και τις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ σε πραγματικό αδιέξοδο, παρά την έκδηλη διάθεση της ΕΕ να βρεθεί κάποια Συμφωνία αλλά και τη σταθερή στάση της, με την φρούδα ελπίδα ότι η εκβιαστική αυτή τακτική δήθεν θα πανικόβαλε τους εταίρους μας από φόβο αλυσιδωτών αντιδράσεων που θα κλόνιζαν την Ευρωζώνη, η κυβέρνηση κατέφυγε σε ένα ύστατο πολιτικό τρικ. Το Δημοψήφισμα. Επρόκειτο για ένα κίβδηλο Δημοψήφισμα με Ερώτημα στην ουσία ανύπαρκτο καθόσον δεν υπήρχε συγκεκριμένη πρότασης της ΕΕ προς διαπραγμάτευση. Το κείμενο για το ΝΑΙ ή το ΟΧΙ, το οποίο μάλιστα προηγείτο του ΝΑΙ στο ψηφοδέλτιο κατά παράβαση κάθε κανόνα, ήταν απαράδεκτο και προσβλητικό της νοημοσύνης των πολιτών. Η όλη μεθόδευση για τη διεξαγωγή του εντός μιας εβδομάδας ήταν άθλια και πρωτοφανής, εντόνως δε αντι-συνταγματική σύμφωνα με έγκυρους νομικούς. Έτυχε, όμως, της άμεσης έγκρισης του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου. Η κοινή γνώμη υποστήριζε την δήθεν «σκληρή» διαπραγμάτευση με μεγάλο πάθος, σε ένα κλίμα εθνικιστικού παροξυσμού και αντι-ευρωπαϊκής υστερίας. Η δημοφιλία της κυβέρνησης και κυρίως του Π/Θ Α. Τσίπρα λόγω της «υπερήφανης» διαπραγμάτευσης, της «αξιοπρέπειας» κι άλλες ηχηρές πομφόλυγες, ανέβηκε σε πρωτοφανή ύψη. Η κίνηση «Μένουμε Ευρώπη» που συγκροτήθηκε την ύστατη ώρα από πολίτες όλων των κομμάτων που στήριζαν την παραμονή της χώρας μας στην ευρωζώνη, μια καθαρά φιλο-ευρωπαϊκή κίνηση, λοιδορήθηκε από τους υπέρμαχους του «ΟΧΙ» ενώ οι υποστηριχτές του αποκαλέστηκαν περιφρονητικά «μενουμευρωπαίοι», κάτι σαν εσχάτη προδοσία. Αυτά για την ιστορία.

Ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων;

Γρίφος εξακολουθεί να παραμένει η επίσκεψη του Π/Θ Α. Τσίπρα στο Πεντάγωνο στις παραμονές του Δημοψηφίσματος. Εκεί ο Π. Καμμένος, Υπουργός Εθνικής Άμυνας, δήλωσε, μεταξύ άλλων, ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις διασφάλιζαν «την σταθερότητα στο εσωτερικό» (2/7/2015) ενώπιον ενός σιωπηλού Π/Θ ο οποίος δεν θεώρησε σκόπιμο ή δεν τόλμησε να αντιδράσει. Έντονες ήταν, όμως, οι αντιδράσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Η Φ. Γεννηματά είπε: «Διώξε σήμερα τον Καμμένο αλλιώς αποδέχεσαι σχέδια ανωμαλίας», είπε απευθυνόμενη προς τον κ. Τσίπρα κι έκανε λόγο για «ολέθριο για τη Δημοκρατία ολίσθημα». Από την πλευρά της ΝΔ  ο Κώστας Τασούλας, συντονιστής τότε ΟΔΕ Εξωτερικών και Άμυνας και σήμερα Πρόεδρος της Βουλής χαρακτήρισε τις δηλώσεις του κ. Καμμένου προκλητικές. Η ΝΔ εύλογα διερωτήθηκε «Τι νοσταλγεί άραγε ο Υπουργός και γιατί σιώπησε ο Πρωθυπουργός»; Ενώ «Το Ποτάμι» εξίσου ευλόγως διατύπωσε το ερώτημα «ποιός είναι ο εσωτερικός εχθρός», έναντι του οποίου ο κ. Καμμένος προσέφερε την αζήτητη προστασία του. Ο Ευ. Βενιζέλος μεταξύ άλλων σχολίασε ότι η επίσκεψη του Π/Θ στο Υπουργείο παραμονές εκλογών ήταν αδιανόητο, γεγονός «πρωτοφανές, αντιδημοκρατικό, θεσμικά προκλητικό, επικίνδυνο».

Ευρώ ή Δραχμή;

Για τους ευρωπαίους εταίρους μας για μια ακόμη φορά, το πραγματικό ερώτημα του αιφνίδιου Δημοψηφίσματος ήταν «ΝΑΙ ή ΟΧΙ στο ευρώ», πράγμα που κατέστησαν σαφές και προς την κυβέρνηση και προς τους πολίτες της χώρας. Το Δημοψήφισμα διεξήχθη στις 5/7/2021 εν μέσω τραπεζικής αργίας και ελέγχων κεφαλαίου (capital controls) καθόσον η διακοπή στήριξης των τραπεζών από την ΕΚΤ, επειδή η χώρα δεν ήταν πλέον σε Πρόγραμμα,  δημιούργησε πανικό και οι πολίτες έσπευδαν να αποσύρουν τις καταθέσεις τους (Bank run), τάση που παρά το εθνικιστικό παραλήρημα, είχε ήδη ξεκινήσει πολύ νωρίς, το 2014, ενώπιον της προοπτικής εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ και κατόπιν ενώπιον του ενδεχόμενου μη επίτευξης νέας συμφωνίας (Μνημονίου) με τους εταίρους, αποχώρησης από την ευρωζώνη και επιστροφής στη δραχμή. Η φράση προς τη σύζυγό του «αγάπη μου έκλεισα τις τράπεζες» που αποδίδεται, αληθώς ή όχι, στον Βαρουφάκη έχει μείνει παροιμιώδης. Το αποτέλεσμα της κάλπης  δικαίωσε πλήρως τους εμπνευστές του Δημοψηφίσματος. Υπέρ του όχι ψήφισε το 61,31%, θριαμβευτικό ποσοστό από κάθε άποψη. Ακόμα και ικανό ποσοστό πολιτών των εύπορων Βορείων και Νοτίων προαστίων της Αθήνας ακολούθησε το αντι-ευρωπαϊκό παραλήρημα. Οι γνωστοί μας Αμερικανοί οικονομολόγοι Γκαλμπραίηθ, Στίγκλιτς, Κρούγκμαν, και Σακς καθώς και ο γνωστός Γάλλος Τομά Πικετί, τάχτηκαν με την πλευρά του «ΟΧΙ». Αριστερά πολιτικά κόμματα στην ΕΕ πανηγύριζαν. Το αποτέλεσμα εορτάστηκε δεόντως από τη νεολαία κι όχι μόνο με χορούς και τραγούδια στην πλατεία Συντάγματος. Αξέχαστες εικόνες. Γεγονός ήταν ότι οι φιλο-ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις της χώρας είχαν ηττηθεί κατά κράτος.

Στρίβειν δια της Kolotoumbas

Ο Α. Τσίπρας, σταθμίζοντας προφανώς τις συνέπειες εξόδου από του ευρώ και αλλαγής νομίσματος άνευ της ρητής συγκατάθεσης των πολιτών, ευθύνες που θα ισοδυναμούσαν ενδεχομένως με έγκλημα «εσχάτης προδοσίας», όπως έχει υποστηριχτεί, από τον καθηγητή εγκληματολογίας Γιάννης Πανούση, που διετέλεσε Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών (27/1 -20/8/15) υπεύθυνος για τη Δημόσια Τάξη στην περίοδο εκείνη. Σε συνέντευξή του στο διαδικτυακό τηλεοπτικό κανάλι One Channel (www.in.gr, 4/11/2019) υποστήριξε ότι «ως Υπουργείο, είχαμε πλάνο για το Grexit», πλάνο που ο ίδιος είχε παραδώσει στον Π/Θ και ταυτόχρονα λέει ότι είναι «Εσχάτη Προδοσία να αλλάξεις νόμισμα».

Έτσι, ο Α. Τσίπρας έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του τα αποτελέσματα του Δημοψηφίσματος, απομάκρυνε τον περιχαρή Βαρουφάκη εν μια νυκτί και αποφάσισε τη διαβόητη πλέον, τουλάχιστον  στο ευρωπαϊκό πολιτικό λεξιλόγιο, kolotoumba, ήτοι, παρά τη νίκη του στο Δημοψήφισμα, να διαπραγματευτεί ένα νέο Μνημόνιο με την ουρά στα σκέλια. Γι αυτό, την επομένη, ήτοι στις 6/7,  αισθανόμενος τελείως απογυμνωμένος και ποντάροντας στον πατριωτισμό των δημοκρατικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, ζήτησε από τον ΠτΔ την άμεση σύγκλιση Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών Κομμάτων που εκπροσωπούνται στην Βουλή, πράγμα που έγινε άμεσα χωρίς τη συμμετοχή της «Χρυσής Αυγής». Πέραν των δηλώσεων των πολιτικών αρχηγών δεν είναι γνωστό τι ακριβώς ελέχθη σε κάποια περίοδο της συνεδρίασης κατά την οποία δεν κρατήθηκαν πρακτικά, τα οποία κάποτε θα γίνουν διαθέσιμα για τους ιστορικούς του μέλλοντος. Με βάση, όμως,  το Κοινό Ανακοινωθέν που εκδόθηκε μετά το πέρας της σύσκεψης τα κόμματα της δημοκρατικής αντιπολίτευσης, η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι, έδωσαν στον Π/Θ σχετική εξουσιοδότηση διαπραγμάτευσης με τον αυτονόητο όρο παραμονής της χώρας στο ευρώ και προφανώς χωρίς άλλες δεσμεύσεις εσωτερικής πολιτικής φύσης (π.χ. αλλαγή εκλογικού νόμου, σχηματισμός άλλης κυβέρνησης, μακρινή ημερομηνία εκλογών κι άλλες εύλογες δεσμεύσεις). Εκ των εξελίξεων προέκυψε ότι η εντολή διαπραγμάτευσης με τους εταίρους ήταν σχεδόν «λευκή επιταγή» (εκτός, φυσικά, του αδιαπραγμάτευτου όρου παραμονής στην ευρωζώνη) ενώ δεν αποκλείεται να υπήρξε σκόπιμη παραπλάνηση των αρχηγών σχετικά με νέα προσφυγή στις κάλπες μετά την ψήφιση του Μνημονίου.

Η Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που συγκλήθηκε εκτάκτως στις Βρυξέλλες στις 12/7 ελάχιστα περιθώρια διαφυγής άφησε στον Α. Τσίπρα, ο οποίος υπέστη αναμενόμενη οδυνηρή και ταπεινωτική πολιτική ήττα με τεράστιες συνέπιες για τη χώρα. Στις 3/7 συμφωνήθηκε νέο Μνημόνιο, το 3ο, το πιο φαρμακερό και επαχθές όλων, με νέο δάνειο από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) ύψους 86 δις. ευρώ (εκ των οποίων 25 δις αποθεματικό). Το Δημόσιο έχασε τον έλεγχο των συστημικών τραπεζών (και 25 δις. ευρώ), που περιήλθαν σε χέρια ξένων επενδυτών αντί πινακίου φακής κι άλλα πολλά που δεν έχει νόημα να αναφερθούν εδώ. Κι όλα αυτά υπό την αίρεση ψήφισης του νέου Μνημονίου από τη Βουλή, πράγμα που έγινε στις 14/8.

Αυτό που εντέχνως συγκαλύπτεται από τον ΣΥΡΙΖΑ είναι το γεγονός ότι οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ είχαν χάσει την πλειοψηφία στη Βουλή, λόγω αποχώρησης 43 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ που διαφώνησαν, καταψήφισαν και αποχώρησαν από το κόμμα. Η χρεοκοπία και καταστροφή ης χώρας ήταν προ των πυλών εάν τα δημοκρατικά κόμματα της αντιπολίτευσης, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι, δεν έκαναν το εθνικό και ηθικό τους χρέος ψηφίζοντας ένα Μνημόνιο που ούτε αυτά διαπραγματεύτηκαν ούτε με τις ρυθμίσεις του συμφωνούσαν. Δεν υπήρχε, όμως, άλλη λύση. Όλες οι προθεσμίες είχαν εκπνεύσει. Όλοι οι άλλοι δρόμοι ήταν κλειστοί. Πράγματι, η έγκριση του Μνημονίου από τη Βουλή στις 14/8 συγκέντρωσε 222 ψήφους.

Η Ελλάδα απέφυγε ξανά την άτακτη χρεοκοπία και το πολύ σοβαρό ενδεχόμενο να γίνει η Βενεζουέλα ή η Νικαράγουα της Μεσογείου χάρις στην υπεύθυνη εθνική στάση των κομμάτων της δημοκρατικής αντιπολίτευσης.

Απολογισμός

Το Α’ Εξάμηνο του 2015 διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ήταν εφιαλτικό και για πρώτη φορά έθεσε σε σοβαρό κίνδυνο τις σχέσεις της χώρας με ΕΕ και τη Δύση για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο. Προκάλεσε δε ανήκεστο και ανυπολόγιστη οικονομική βλάβη στη χώρα, όχι μόνο διότι έριξε άνευ λόγου την οικονομία σε νέα ύφεση αλλά λόγω των νέων δανείων και δεσμεύσεων. Ο διοικητής της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας υπολόγισε τη ζημία σε 86 δις ευρώ τουλάχιστον. Ο Κλάους Ρέντγκλιν, επικεφαλής του ESM τουλάχιστον σε 100 δις (23/6/2016). Έλληνες οικονομολόγοι από 100-150 δις. Ο Τόμας Βίζερ, επικεφαλής του EWG (European Working Group), μιλώντας στο 3ο οικονομικό Φόρουμ των Δελφών (2/3/2018) την υπολόγισε στο δυσθεόρατο ύψος των 200 δις, ένα ολόκληρο ΑΕΠ.

Η κυβέρνηση της ΝΔ που σχηματίστηκε μετά τις εκλογές τον Ιούλιο του 2019 έχει μέχρι στιγμής αποφύγει τη σύσταση Εξεταστικής Επιτροπής για να διερευνήσει πρόσωπα και πράγματα εκείνης της ζοφερής και εφιαλτικής περιόδου. Δεν έχει εξηγήσει επαρκώς τους λόγους.

Επιβράβευση του ΣΥΡΙΖΑ

Κι όμως, όλα τα ανωτέρω ουδόλως επηρέασαν τις διαθέσεις και προτιμήσεις του εκλογικού σώματος, όταν ο Α. Τσίπρας ζήτησε νέα προσφυγή στις κάλπες επικαλούμενος την απώλεια της δεδηλωμένης πλειοψηφίας στη Βουλή. Οι εκλογές που διεξήχθηκαν στις 20/9/2015 και πάλι δικαίωσαν την επιλογή του. Ο ΣΥΡΙΖΑ ως πρώτο κόμμα για δεύτερη φορά κέρδισε το 35,46% των ψήφων και 145 έδρες, ασήμαντες απώλειες σε σχέση με τις εκλογές του Ιανουαρίου. Η ΝΔ, υπό τη μεταβατική προεδρία του Βαγγέλη Μεϊμαράκη, που είχε διαδεχθεί στην ηγεσία του κόμματος τον Αντώνη Σαμαρά, παρέμεινε στάσιμη με ποσοστό 28,09% και 75 έδρες. Η ΧΑ παρέμεινε σταθερά το τρίτο κόμμα στη Βουλή με 6.99% και 18 έδρες[xxvii]. Ο σχηματισμός κυβέρνησης ήταν άμεσα δυνατός καθόσον ο ΣΥΡΙΖΑ επέλεξε και πάλι ως κυβερνητικό του εταίρο τους ΑΝΕΛ. Η στρατηγικής φύσης σύμπραξη των φαιοκκόκινων λαϊκισμών διατηρήθηκε σχεδόν αλώβητη και συνέχισε το έργο της.

Στο διάστημα μέχρι τη διεξαγωγή νέων εθνικών εκλογών τον Ιούλιο του 2019 η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ εκπλήρωσε τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει με το Γ’ Μνημόνιο, το οποίο και έληξε στις 20/8/2018. Τυπικά, η χώρα «εξήλθε» των Μνημονίων και άρχισε να παρουσιάζει σημάδια μικρής οικονομικής ανάκαμψης. Κάποιες διευθετήσεις για το χρέος έγιναν από τους εταίρους μας, όπως είχαν δεσμευτεί, αλλά το ποσοστό των πρωτογενών πλεονασμάτων παρέμεινε στο υψηλό επίπεδο του 3.5%, αληθινός βραχνάς. Το θέμα μας εδώ δεν είναι ο απολογισμός και η αξιολόγηση των πεπραγμένων της κυβέρνησης αυτής, μολονότι δικαίως χαρακτηρίστηκε ως η χείριστη της Μεταπολίτευσης και η πιο επικίνδυνη για τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας. Το ίδιο ισχύει και για τον Π/Θ. Τυπικά επίσης, οι σχέσεις με την ΕΕ αποκαταστάθηκαν και η θέση της χώρας στη Δύση και στις πολιτικές, οικονομικές  και αμυντικές της συμμαχίες δεν αμφισβητήθηκαν ξανά.

Η «προσαρμογή» αυτή λίγο πολύ ενός αριστερού λαϊκιστικού κόμματος ως προς τα διεθνή δεδομένα που προσδιορίζουν και καθορίζουν τη θέση της χώρας στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σύστημα έγινε με ένα τεράστιο και αχρείαστο οικονομικό και πολιτικό κόστος. Στο οικονομικό κόστος αναφέρθηκα πιο πάνω. Οι βλάβες είναι ανήκεστες. Ως προς το πολιτικό κόστος η βλάβη των δημοκρατικών θεσμών ήταν κι αυτή πάρα πολύ σοβαρή, όπως έδειξε η άθλια σκευωρία της Novartis. Η ψήφιση εκλογικού συστήματος απλής αναλογικής για τις επόμενες εκλογές, όταν αυτές διεξαχθούν, δεν προμηνύει τίποτα το καλό για την πολιτική σταθερότητα, όρο εκ των ουκ άνευ για την οικονομική ανάταξη και ανάπτυξη της χώρας, ιδιαίτερα από τη στιγμή που θα καταφέρει να δαμάσει και να ελέγξει την πανδημία του κορωνοϊού.

Η σχέση εμπιστοσύνης των Ελλήνων έναντι της ΕΕ υπονομεύτηκε και διερράγη. Τα αντι-ευρωπαϊκά αισθήματα επικρατούν μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό. Επί παραδείγματι, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του  2020 το ποσοστό των αισιόδοξων στην Ελλάδα ανερχόταν στο 32% έναντι του μέσου όρου 43% στην ΕΕ. Εξίσου απαισιόδοξη καταγράφεται και η ελληνική κοινή γνώμη για το μέλλον της ΕΕ, με ποσοστό 55%, στην τελευταία θέση των 27 κρατών-μελών. Σύμφωνα δε με μια έρευνα του ανεξάρτητου οργανισμού ΔιαΝΕΟσις του 2020 οι πολίτες πιστεύουν κατά 71% ότι τα Μνημόνια αποτέλεσαν «εφεύρεση» της Ευρώπης για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας. Το 78% πιστεύει ότι δεν έχουμε βγει από τα Μνημόνια, ενώ 6 στους 10 πολίτες πιστεύουν ότι από την ένταξη της χώρας μας στην ΕΕ επωφελήθηκε περισσότερο η ΕΕ!!. Σύμφωνα μάλιστα με παρόμοια έρευνα του οργανισμού του 2017, 8 στους 10 αγρότες πίστευαν ότι βγήκαν ζημιωμένοι από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, αυτοί που έκαιγαν τα χαρτονομίσματα των επιδοτήσεων της ΕΕ στα μπουζούκια, οδηγούσαν Cayenne κι αγόραζαν σωρηδόν διαμερίσματα για τα παιδιά τους στις πόλεις. Πάλι οι ξένοι μας ρούφηξαν το αίμα. Μια χαρά ήμασταν. Ας είναι.  Διχασμένη εμφανίζεται η κοινή γνώμη σε σχέση με το αν η ένταξη ωφέλησε την ανάπτυξη και ευημερία της χώρας, ενώ οι μισοί Έλληνες θα ήθελαν να βγαίνουν στη σύνταξη στα 60ήντα τους. Το 30% πιστεύει ότι τα συμφέροντα της χώρας θα διασφαλίζονταν καλύτερα από μια συμμαχία με τη Ρωσία, ενώ η άποψη αυτή πλειοψηφεί στην ομάδα ηλικιών 18-24. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα το 54% περίπου είναι υπέρ του «σοσιαλισμού» (τι είδους ακριβώς δεν διευκρινίζεται), το 56% πιστεύει στα θαύματα, το 54% στο «μάτι», όπως το ίδιο πιστεύει ποσοστό 46,2% εξ εκείνων που κατέχουν μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς τίτλους σπουδών!!

Αντιλαμβάνομαι, φυσικά, ότι ό τρόπος παράθεσης των ανωτέρω ευρημάτων είναι αποσπασματικός και επιλεκτικός. Δεν έχω την πρόθεση να παρουσιάσω κάποια εικόνα καταστροφής και ερέβους με σκόπιμες και ανερμήνευτες επιλογές στοιχείων. Απλώς θέλω να επισημάνω ενδεικτικά τις σοβαρές βλάβες που η δεκάχρονη κρίση έχει προκαλέσει στο κοινωνικό σώμα, ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες που είτε πιάστηκαν στη μέγγενη της κρίσης διάγοντας τα εφηβικά τους χρόνια είτε ενηλικιώθηκαν και «μεγάλωσαν» μέσα στην κρίση. Τα ευρήματα αυτά αποτελούν σοβαρές ενδείξεις για την επικράτηση ορισμένων ιδεολογικών αντιλήψεων που δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα καθώς επίσης και για την έλλειψη σοβαρής προσπάθειας συλλογικής αυτογνωσίας και αυτοκριτικής σε σχέση με τα δομικά και συγκυριακά αίτια για την κατάσταση της χώρας.

Επάνοδος στην Κανονικότητα

Το αίτημα για επάνοδο σε μια φυσιολογική διακυβέρνηση της χώρας και σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών, αίτημα που μπορούσε να ικανοποιηθεί μόνο με την ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στην κάλπη, άρχισε να αποκτά τη βαρύτητα πολιτικού ρεύματος από ποικίλες πηγές με την εκλογή ενός φιλελεύθερου πολιτικού στην ηγεσία της Συντηρητικής Παράταξης, της ΝΔ, του  Κυριάκου Μητσοτάκη. Στον πρώτο γύρο των εκλογών για την ηγεσία του κόμματος της ΝΔ στις 20/12/2015 τον αναδείχτηκε δεύτερος με 28,5% μεταξύ 4 διεκδικητών, με πρώτο τον κάτοχο του αξιώματος Β. Μεϊμαράκη με 39, 8 που ως εκ τούτου θεωρήθηκε το «φαβορί» στο 2ο γύρο στις 10/1/2016. Ωστόσο, η αθρόα προσέλευση ψηφοφόρων στις κάλπες, κυρίως εκτός της Παράταξης, έδωσε απροσδόκητα τη νίκη στον Κ. Μητσοτάκη με 52,43%. Μετά από κάποια περίοδο προσαρμογής ο Κ. Μητσοτάκης άρχισε να κυριαρχεί στη πολιτική σκηνή έναντι του Α. Τσίπρα και άρχισε την προετοιμασία του κόμματος για να επικρατήσει στις εκλογές και να αποτελέσει την επόμενη κυβέρνηση.

Τα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών στις 26/5/2019, που προηγήθηκαν κι αυτή τη φορά των εθνικών, έφεραν πρώτη τη ΝΔ με 33,12% των ψήφων, το κυβερνών κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ δεύτερο με 23,76% και τρίτο το ΚΙΝΑΛ με 7.72%. Το «Ποτάμι» με 1.52% έπνεε πλέον τα λοίσθια, ενώ η ΧΑ αυγή περιορίστηκε στο 4.87%.

Οι πρόωρες εθνικές εκλογές που διεξήχθηκαν στις 7/7/2019 ήταν φυσικό να έχουν ως επίκεντρο στη σκληρή διαμάχη μεταξύ των δυο πόλων, της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ. Επικράτησε η ΝΔ με 39,89% και με 158 έδρες, πράγμα που της επέτρεψε να έχει αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο ΣΥΡΙΖΑ, κατάφερε προφανώς να κεντρίσει με επιτυχία τα αντιδεξιά αντανακλαστικά μιας ευρύτερης εκλογικής ομάδας, φτάνοντας στο σημαντικό ποσοστό του 31,53%. Παρά την παταγώδη κατάρρευση της αντι-μνημονιακής απάτης, την πλήρη διάψευση των λαϊκιστικών Επαγγελιών και την χείριστη διακυβέρνηση της χώρας, η εκλογική αυτή επίδοση του κόμματος εξ αντικειμένου ήταν εξαιρετική. Αν πρόσθετε κανείς το ποσοστό του κόμματος του Γ. Βαρουφάκη που απέκτησε κοινοβουλευτική παρουσία και εκείνο πρώην στελεχών του (Λαφαζάνης, Κωνσταντοπούλου) που έμειναν εκτός Βουλής, το σύνολο δεν απέχει τελικά από τα εκλογικά ποσοστά του κόμματος που επέτυχε στις δυο εκλογικές αναμετρήσεις του 2015. Η συμμετοχή ανήλθε στο 57,78% έναντι 63, 94% τον Ιανουάριο του 2015 άλλη μια ένδειξη απογοήτευσης μερίδας των πολιτών με το πολιτικό σύστημα.

Ο  νέος Π/Θ σχημάτισε κυβέρνηση με τη συμμετοχή πολλών στελεχών και σε υπουργικό επίπεδο από τον κεντροαριστερό, γενικότερα από τον μεσαίο δημοκρατικό και μετριοπαθή πολιτικό χώρο.  Το γεγονός αυτό καθώς και το γνωστό μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα δημιούργησαν δικαιολογημένα την ευρύτερη πεποίθηση ότι η χώρα μπορούσε, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να εγκαινιάσει μια νέα περίοδο εκσυγχρονισμού, ασφάλειας, ανάπτυξης και ευημερίας. Ωστόσο, οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές και δεν έχουν επιτρέψει ακόμα στην κυβέρνηση να εφαρμόσει το πρόγραμμά της. Κατ’ αρχάς, κατάφερε να αντιμετωπίσει αποφασιστικά την εργαλειακή πολιτική μεταχείριση των μεταναστών και προσφύγων από την Τουρκία στον Έβρο διαφυλάσσοντας και προστατεύοντας τα σύνορα της χώρας, τα σύνορα της Ευρώπης. Η διπλωματική και πρακτική ανάσχεση της τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο έχει αποδώσει καρπούς. Η Τουρκία κάθεται εκ νέου στο τραπέζι των συζητήσεων με την Ελλάδα. Οι απειλές και οι προκλήσεις δεν έκαμψαν η χώρα. Ωστόσο, ο ανασχετικός παράγοντας της φονικής Πανδημίας του κορωνοϊού, κοινό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πρόβλημα, δεν έχει ακόμα επιτρέψει την ομαλοποίηση της κοινωνικής ζωής και της οικονομικής δραστηριότητας. Η κυβέρνηση αντιμετώπιση το πρώτο κύμα με μεγάλη επιτυχία, το δεύτερο με σχετική όπως και το τρίτο το οποίο βρίσκεται σε κορύφωση τη στιγμή που γράφονται οι γραμμές αυτές (τέλος Μαρτίου 2021). Οι επιδόσεις της  είναι ακόμα εξαιρετικά καλές σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πολύ πάνω από το μέσο όρο, μολονότι η παράθεση στατιστικών στοιχείων καθιστά τις συγκρίσεις μακάβριες. Το πρόγραμμα «Ελευθερία» του Εμβολιασμού σημειώνει κι αυτό παραδειγματική επιτυχία. Ευχάριστη έκπληξη. Είναι εμφανές ότι ορισμένες κρατικές Υπηρεσίες έχουν οργανωθεί και λειτουργούν καλύτερα και αποτελεσματικότερα.

Παρ’ όλα αυτά, τίποτα δεν έχει ακόμα κριθεί εάν δεν δαμαστεί η Πανδημία, πράγμα που σχετίζεται απολύτως με την πορεία του εμβολιασμού. Διότι, το σημείο ισορροπίας μεταξύ δημόσιας υγείας και οικονομίας συνεχώς μετατίθεται εκ των πραγμάτων, ενώ η οικονομία αργά ή γρήγορα αποκτά προβάδισμα. Οι διαθέσιμοι πόροι δεν είναι απεριόριστοι, Ήδη, σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, το 2020 διατέθηκαν για στήριξη της κοινωνίας και της οικονομίας 20 δις ευρώ,  ενώ για το 2021 το ποσό των 11.5 δις ευρώ που έχει προγραμματιστεί είναι αμφίβολο πλέον εάν είναι επαρκές. Το δημόσιο χρέος αυξάνεται. Η προσδοκία είναι ότι η αναμενόμενη ανάπτυξη θα αρχίσει να το μειώνει σταδιακά χωρίς η χώρα να χρειαστεί να προσφύγει σε νέα μέτρα λιτότητας και πολύ περιοριστικής πολιτικής. Δεδομένου ότι και το επόμενο έτος 2022 δεν θα υπάρξουν υποχρεωτικοί περιορισμοί ως προς το έλλειμμα παρά μόνο αυτοσυγκράτηση για τη διατήρηση της δημοσιονομικής ισορροπίας, ο έλεγχος της πανδημίας στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ τουλάχιστον, αναμένεται να δημιουργήσει ευνοϊκό κλίμα για την οικονομική ανάκαμψη. Υπό τους ανωτέρω όρους η αισιοδοξία κάθε άλλο παρά αβάσιμη είναι, μολονότι η ύφεση για το 2020 υπολογίστηκε στο 8,2 % (μικρότερη της αναμενόμενης) αλλά και της υπολογιζόμενης στο 7% το α’ τρίμηνο του 2021, λόγω της έξαρσης της πανδημίας που δεν επιτρέπει ακόμα την επάνοδο σε εμπορικές οικονομικές δραστηριότητες και τον πολυπληθή τομέα της εστίασης. Ταυτόχρονα δημιουργεί εύλογες  ανησυχίες για την αναμενόμενη μερική ανάκαμψη του τουρισμό που θα έδινε μια μεγάλη ανάσα ζωής στον σκληρά δοκιμαζόμενο κλάδο και της βαρύτητας που έχει από άποψη εσόδων και απασχόλησης για την εθνική οικονομία.

Η Ευρώπη της Αλληλεγγύης

Πανδημία και Ταμείο Ανάκαμψης

Οι σχέσεις της χώρας με την ΕΕ σημείωσαν, όπως ήταν φυσικό, θεαματική βελτίωση με τη νέα κυβέρνηση. Η διαπραγματευτική της επιτυχία σε σχέση με το μερίδιό της χώρας τους κοινοτικούς πόρους το μαρτυρούν. Από το λεγόμενο Ταμεία Ανάκαμψης αναμένεται να επωφεληθεί με 19 δις ευρώ ως επιχορηγήσεις και 13 δις ευρώ ως χαμηλότοκα δάνεια. Το ποσό των επιχορηγήσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι το τρίτο υψηλότερο μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών (10.3% έναντι 3.1% του μέσου όρου των 27). Από το Πολυετές Δημοσιονομικό πλαίσιο αναμένονται την επόμενη 5ετία άλλα 39.9 δις ευρώ. Επομένως, κατά την περίοδο 2021-2027 το συνολικό ποσό των κοινοτικών πόρων υπολογίζεται στο ύψος των 71.9 δις ευρώ, ποσό η ορθή αξιοποίηση του οποίου συνυπολογίζοντας μια λογική μόχλευση της τάξης των 25 με 30 δις ευρώ, δύναται να συμβάλει με 1.5% έως 2% στην οικονομική αύξηση. Συνολικά, οι καθαρές εισροές πόρων υπολογίζονται στο ποσοστό του 8.8% του ΑΕΠ του 2019.

Η αξιοποίηση των πρωτοφανών αυτών πόρων αποτελεί μια άλλη, ίσως την τελευταία, ιστορικής κλίμακας ευκαιρία που η χώρα οφείλει να αδράξει για να μπει σε μια νέα εποχή ανάπτυξης και ευημερίας σε συνθήκες ασφάλειας και γεωπολιτικής σταθερότητας. Αναγκαίος όρος είναι η αλλαγή του παραγωγικού της προτύπου, ο συντονισμός του βηματισμού της και οι προσαρμογές σε πολλά επίπεδα με τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις. Διαφορετικά, κινδυνεύει να χάσει το τρένο των πολλαπλών τεχνολογικών επαναστάσεων που συντελούνται παγκόσμια σε πολλούς τομείς, το οποίο πλέον κινείται με μεγάλη ταχύτητα εάν δεν προχωρήσει στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Οι ευρωπαϊκή πόροι παρέχουν στη χώρα μια ανεπανάληπτη ιστορική ευκαιρία. Μπορούν, λοιπόν, οι άφθονοι αυτοί πόροι να αλλάξουν το παιγνίδι (game changer), όπως λέγεται. Το 2007 η Ελλάδα σε όρους πραγματικού ΑΕΠ  υπολειπόταν του μέσου όρου της ΕΕ και της ευρωζώνης κατά 11.8% και 23.4% αντίστοιχα. Το 2019 οι αποκλίσεις αυτές εκτινάχτηκαν σε 36.6% και 43.2%. Έχει χαθεί τεράστιο έδαφος. Χρόνος για χάσιμο δεν υπάρχει.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα είναι γνωστές. Μόνο οι εθελοτυφλούντες δεν τις αναγνωρίζουν. Με πρωτοβουλία και απόφαση του Π/Θ είχε συγκροτηθεί Επιτροπή υπό τον νομπελίστα οικονομολόγο Χριστόφορο Πισσαρίδη η οποία και παρέδωσε την Έκθεσή της στις 23/11/2020 προτείνοντας σειρά δράσεων και μεταρρυθμίσεων. Δεν πρόκειται για ανακάλυψη του τροχού. Σειρά μελετών από ξένους και ελληνικούς οργανισμούς τα τελευταία χρόνια συγκλίνουν στο τι πρέπει η χώρα να κάνει ακριβώς για να αντιμετωπίσει τις καθυστερήσεις της και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σε ένα νέο δύσκολο, επισφαλές και άκρως ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Η χώρα δεν πρέπει να αλλάξει σελίδα, βιβλίο και τροπάριο πρέπει να αλλάξει. Ήδη, όμως, η κυβέρνηση έχει υποβάλει ένα Προσχέδιο στην ΕΕ το οποίο κρίθηκε από τα καλύτερα μαζί με αυτό της Ισπανίας. Σύμφωνα με σχετικά δημοσιεύματα περί τα μέσα Απριλίου θα υποβληθεί και ο οριστικός Φάκελος στην ΕΕ για την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης. Το Σχέδιο περιλαμβάνει 118 έργα και 64 μεταρρυθμίσεις. Μπορεί κανείς να προδικάσει την έγκρισή του.

Επί πλέον, με την  έκδοση του 30ετές κρατικού Ομολόγου στις 19/3/2012 η Ελλάδα  άντλησε από τις αγορές 2.5 δις με 1.8% επιτόκιο, για πρώτη φορά από 2008. Η προσφορά ήταν 10πλάσια. Σημείο καμπής στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών προς τη χώρα υπό τις σημερινές συνθήκες και τις εκτιμήσεις για τις προοπτικές της. «Με εγγυητή την ευρωζώνη»[xxviii], όπως ορθά υπογραμμίστηκε λιτά, χωρίς περιττές επεξηγήσεις.

Οι όροι για μια νέα πορεία, για μια Νέα Ελλάδα και τις προοπτικές της είναι καθαρά πολιτικοί. Όπως, άλλωστε, είναι παντού με την έννοια ότι αλλαγή πορείας και μεγάλες μεταρρυθμίσεις απαιτούν ικανή πολιτική ηγεσία με συγκριμένο «όραμα» για τη χώρα, την κοινωνία, τους πολίτες, συσσώρευση ικανού πολιτικού κεφαλαίου, ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες, στράτευση κρίσιμων καινοτόμων ομάδων αιχμής και  στο επίπεδο της κοινωνικής επιρροής και στο επίπεδο του ορθού σχεδιασμού και της αποτελεσματικής εφαρμογής και διαχείρισης.

Η χώρα κυβερνάται σήμερα από έναν Φιλελεύθερο και σοβαρό Π/Θ με σημαντική πολιτική απήχηση επί του παρόντος στους πολίτες. Διαθέτει ακόμα σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο. Περιβάλλεται από ομάδα και πολύ ικανών Υπουργών και συνεργατών μεταξύ των οποίων και πολλών από τον κεντροαριστερό και γενικότερα τον προοδευτικό χώρο.  Όλα αυτά  γεννούν βάσιμες ελπίδες και αισιοδοξία, αλλά όχι βεβαιότητα, ότι η Ελλάδα θα τα καταφέρει και θα πάρει τη θέση που της αξίζει στην Ευρώπη, αξιοζήλευτος οδηγός και φάρος στην περιοχή της για μια ακόμη φορά.

Η Βουλή των Ελλήνων φωταγωγημένη στις 18 Φεβρουαρίου 2021 για τον εορτασμό των 40 χρόνων συμμετοχής της Ελλάδος στην ΕΕ με το σύνθημα «πιο δυνατοί μαζί».

Είναι πάντα το κρίσιμο θέμα της πολιτικής ηγεσίας που έχει την ικανότητα να  εμπνέει και να καθοδηγεί, που μπορεί να κινητοποιεί την κοινωνική και πολιτική στήριξη, που έχει το Σχέδιο, τη βούληση  και την ικανότητα εφαρμογής του, που διαθέτει το αναγκαίο πολιτικό κεφάλαιο και πολιτικό χρόνο ούτως ώστε ελπίδες και προσδοκίες των πολιτών να μετατρέπονται σε πραγματικότητα με όρους κοινωνικής συνοχής και δικαιοσύνης.

Αντί Επιλόγου

Mε την ευκαιρία της συμπλήρωσης σαράντα χρόνων από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ο Μαργαρίτης Σχοινάς, ο νέος Έλληνας Επίτροπος και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής, αναφέρει σε σχετική του αρχική δήλωση (1/1/2021) τα εξής:

«Η χρονιά που ανατέλλει σήμερα θα σφραγιστεί από την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, που αξίζει να γιορταστεί με υπερηφάνεια και αυτοπεποίθηση. Συμπίπτει όμως και με μια άλλη ιστορική κατάκτηση των Ελλήνων, ίσως τη μεγαλύτερη μετά το έπος του 1821. Τα σαράντα χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη που άλλαξε την μοίρα του τόπου και κατέταξε οριστικά τη χώρα μας στη πρώτη ταχύτητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης…Τα τελευταία σαράντα χρόνια αποτελούν τη μακρύτερη περίοδο ειρήνης, δημοκρατίας και ευημερίας που γνώρισαν οι Έλληνες. Με την ένταξη της χώρας στην Ευρώπη ο τροχός της Ιστορίας δικαίωσε τις προσδοκίες γενεών και επιβεβαίωσε μια σχέση με παρελθόν, παρόν και μέλλον». Μόνο όσοι κατέχονται από αντι-ευρωπαϊκό μένος θα συμφωνούσαν με τις εκτιμήσεις αυτές.

Το διήμερο των εκδηλώσεων, στις 24 και 25 Μαρτίου, για τον επίσημο εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση, τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων για την απαλλαγή από τον Οθωμανικό ζυγό, τη σκλαβιά 400 χρόνων, κορυφώθηκε με τη λιτή αλλά λαμπρή και συγκινητική στρατιωτική παρέλαση το πρωί της 25ης Μαρτίου στη Σύνταγμα. Με την παρουσία του Πρίγκιπα Κάρολου της Μ Βρετανίας, του Ρώσου Π/Θ της Ρωσικής Ομοσπονδίας Μιχαήλ Μισούστιν και της Γαλλίδας Υπουργού Άμυνας Φλοράνς Παρλί , ως εκπροσώπων των τριών Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής που ο στόλος τους καταναυμάχησε και διέλυσε τον τουρκικό και αιγυπτιακό στόλο στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου στις 20/10/1827, ανοίγοντας το δρόμο για ένα μικρό αλλά ανεξάρτητο και κυρίαρχο ελληνικό κράτος. Τα μηνύματα του προέδρου της Γαλλίας Μακρόν, του Αμερικανού προέδρου Μπάιντεν και άλλων ηγετών για την επέτειο τοποθετούν την πατρίδα μας στην ιστορική της διάσταση και επισημαίνουν την πηγή των κοινών δυτικών, ευρωπαϊκών αξιών, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης. Συχνά εμείς οι ίδιοι τις ξεχνάμε.

Στη σύγχρονη ιστορία της η Ελλάδα, όταν δεν έμεινε μόνη, όταν έκανε τις σωστές συμμαχίες κατάφερε όχι μόνο να επιβιώσει αλλά να επεκτείνει τα σύνορά της και να επιτύχει μεγάλα επιτεύγματα. Πρόκειται για κανόνα που δεν έχει διαψευστεί, αλλά συνεχώς επαληθεύεται στην ιστορική της πορεία.

Η πανδημία δεν επέτρεψε ούτε προφανώς θα επιτρέψει εντός του τρέχοντος έτους μεγάλη παρουσία των πολιτών στους εορτασμούς για την επέτειο που έχουν σχεδιαστεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ωστόσο,  κορυφαίος συμβολισμός της επετείου των δύο αιώνων από την Επανάσταση του 1821 συνυπάρχει με την εικόνα της Ελλάδας του 2021.

«Είναι η γιορτή μιας σύγχρονης Δημοκρατίας, με παγκόσμιο κύρος και ισχυρές συμμαχίες, που είναι περήφανη για την Ιστορία της, και, παρά τις δυσκολίες που κατά καιρούς αντιμετώπισε, συνεχίζει να ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία και δυναμισμό».

Η ισότιμη συμμετοχή στην ΕΕ και στον σκληρό της πυρήνα, την ευρωζώνη, αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα του Μέλλοντος της χώρας.

Η χώρα αρκετά φλερτάρισε με τριτοκοσμικά μοντέλα και ξεπερασμένες, επικίνδυνες για τη δημοκρατία αριστερές ιδεολογίες. Αρκετά ενέδωσε ή εξυπηρέτησε πληθώρα συντεχνιακών και πελατειακών συμφερόντων. Καιρός να πάρει σοβαρά τον εαυτό της μέσα στην ευρωπαϊκή οικογένεια ως ισότιμο μέλος εντός του σκληρού πυρήνα της. Καμία άλλη ταχύτητα πέραν της πρώτης δεν της επιτρέπεται πλέον.

(Το κείμενο αυτό γράφτηκε και παραδόθηκε στον εκδότη τον Μάιο του 2021)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πλουσιότατη είναι η σχετική βιβλιογραφία για τις σχέσεις Ελλάδος-ΕΕ, ελληνική και ξένη. Οιαδήποτε επιλογή δεν θα είχε κανόνα νόημα στο πλαίσιο του Σημειώματος αυτού, που αποσκοπεί απλώς να δώσει ένα τηλεγραφικά σχεδόν διατυπωμένο χρονολογικό πίνακα με ορισμένες αξιολογικές κρίσεις και εκτιμήσεις. Άλλωστε, πανεπιστημιακά τμήματα και έδρες σπουδών, Δεξαμενές Σκέψεις καλύπτουν και τις ιστορικές και τις σύγχρονες πτυχές της ΕΕ, των ευρωπαϊκών μας σχέσεων και της ευρωπαϊκής μας πολιτικής με σημαντική επάρκεια. Εξαίρεση θα μπορούσε να γίνει για τον καθηγητή Π. Ιωακειμίδη αν μη τι άλλο διότι η πληθώρα των βιβλίων και δημοσιεύσεών του καλύπτει και ολόκληρη την περίοδο και όλες τις πτυχές των σχέσεων ΕΕ-Ελλάδας. Σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (19/2/2021) με τίτλο «40 χρόνια συμμετοχής στην ΕΕ… (μια προσωπική μαρτυρία)» αναφέρει και ονόματα πολιτικών και διπλωματών που συνέβαλαν στην οικοδόμηση της σχέσης Ελλάδος-ΕΕ. Βλ. επίσης το πιο πρόσφατο βιβλίο του ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ, Προβλήματα και Λύσεις, Παθογένειες και Προκλήσεις, Εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ, Δεκ. 2020. Άλλωστε, οι παρεμβάσεις του στα θέματα των σχέσεων Ελλάδας-ΕΕ, ελληνο-τουρκικών και ευρω-τουρκικών σχέσεων και γενικότερα σε θέμα εξωτερικής πολιτικής, είναι σχεδόν καθημερινές.

[i] Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (1907-1998) διετέλεσε Π/Θ της χώρας στην περίοδο 1956-1963 και 1974-1980 και Πρόεδρος της Δημοκρατίας στις περιόδους 1980-1985 και 1990-1995.

[ii] Στις πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές μετά την πτώση της στρατιωτικής χούντας που διεξήχθησαν στις 17/11/1974  η Νέα Δημοκρατία, το νέο κόμμα που μόλις είχε ιδρύσει ο Κ. Καραμανλής πήρε το 54,37% των ψήφων και 220 από τις 300 έδρες της Βουλής.

[iii] Στο Δημοψήφισμα που διεξήχθη στις 8/12/1974 για τη μορφή του πολιτεύματος 69,2% των πολιτών ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας.

[iv] Άγγελος Ζαχαρόπουλος, Σαράντα Χρόνια ΕΟΚ-ΕΕ. Πώς φτάσαμε, 24/11/2020, στο www.capital.gr

[v] THE TIMES,  Mario Modiano, An end to isolation of 3.000 years, 15/12/1980

[vi] THE ECONOMIST,  GREECE AND EUROPE.  Would the Socialist pull out?, 15/8/1981

[vii] THE ECONOMIST, Ειδικό πολυσέλιδο Αφιέρωμα στην Ελλάδα με τίτλο Socialism in one country: A survey of Papandreou’s Greece, 3/7/1982.

[viii] NEWSWEEK, Greece votes for ‘Allaghi’, 2/11/1981.

[ix] TIME, Greece Swings to the Left,  2/11/1981.

[x] Τη διαπραγμάτευση την είχε κάνει βασικά εκ μέρους της Ελλάδος ο ΥΠΕΞ Γιώργος Παπανδρέου. Η κυβέρνηση της ΝΔ υπό τον Κώστα Καραμανλή που προέκυψε από τις εκλογές  στις 7/3/2004 (με ποσοστό ψήφων 45.6% και 168 έδρες στη Βουλή) με ΥΠΕΞ τον Πέτρο Μολυβιάτη στην ουσία δεν διαπραγματεύτηκε και στο Δημοψήφισμα  τήρησε μια στάση μεταξύ ειδήμονος ψευτο-υιοθέτησης και ουδετερότητας Πόντιου Πιλάτου. Ο πρόεδρος της Κύπρου Τάσσος Παπαδόπουλος και πρόεδρος του κόμματος ΔΗ.ΚΟ τάχτηκε κατά του Σχεδίου, όπως λίγο αργότερα και το συμμετέχων στην κυβέρνησή του ΑΚΕΛ (Κομμουνιστικό Κόμμα). Από τα μεγάλα κόμματα μόνο το ΔΥ.ΣΥ του σημερινού προέδρου Νίκου Αναστασιάδη τάχτηκε υπέρ. Το πρόβλημα παραμένει άλυτο μέχρι σήμερα παρά τις νέες προσπάθειες επίλυσης που στο μεταξύ καταβλήθηκαν.

[xi]  Η πολιτική αυτή ανατράπηκε από την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή (2004) και οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία άρχισαν το 2005 χωρίς την επίλυση των ελληνο-τουρκικών διαφορών. Οι αποκαλούμενες διερευνητικές συνομιλίες με την Τουρκία άρχισαν το 2002 και σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες έφτασαν πολύ κοντά σε συμφωνία δύο φορές, το 2003 και το 2010. Διακόπηκαν το 2016, μετά από 60 γύρους συνομιλιών. Στις 25/1/2021 πραγματοποιήθηκε στην Τουρκία ο 61ος γύρος, μετά από μήνες εντάσεων και σοβαρών τουρκικών προκλήσεων καιμ κινήσεων στο Αιγαίο και την Αν. μεσόγειο, και έπεται η συνέχεια στην Αθήνα.

[xii]  Ο Τ. Γιαννίτσης έγραψε αργότερα (ΤΟ ΒΗΜΑ, 25/11/2008) ότι «προσωπικά δέχομαι ότι το 2001 έκανα λάθη. Πήρα στα σοβαρά ένα θέμα το οποίο εκτός από τον πρωθυπουργό κανείς σχεδόν δεν ήταν διατεθειμένος να πάρει στα σοβαρά». Βλ. επίσης τα βιβλία του, Η Ελλάδα στην κρίση, ΠΟΛΙΣ, Αθήνα, 2013, Το Ασφαλιστικό και η Κρίση, ΠΟΛΙΣ, Αθήνα, 2016, ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, Οι κρίσιμες διασυνδέσεις, Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα, 2020

[xiii] Στις εκλογές που διεξήχθησαν στις 2/10/2008 η ΝΔ με 41,84% των ψήφων κέρδισε οριακή πλειοψηφία στη Βουλή με 152 έδρες, ενώ το ΠΑΣΟΚ υπό τον Γ. Παπανδρέου περιορίστηκε στο 38,10%.

[xiv] Ο Γιώργος Προβόπουλος διετέλεσε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος στην περίοδο 2008-2014 κι έχει κατ’ επανάληψη τοποθετηθεί δημοσίως για τις τότε ενέργειες και προειδοποιήσεις του προς τις ηγεσίες των πολιτικών κομμάτων.

[xv] Μετά από προσαρμογή με τα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (EUROSTAT) το πραγματικό έλλειμμα προσαρμόστηκε στο επίπεδο του 15,5% τον Νοέμβριο του 2010, αυξήθηκε δηλαδή για 2.2%. Ο δυστυχής Ανδρέας Γεωργίου, πρώην στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που είχε αναλάβει επικεφαλής της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για να διορθώσει τα κακώς κείμενα, σύρθηκε για 6 χρόνια στα Δικαστήρια διότι, υποτίθεται ότι η προσαρμογή αυτή έφερε τα Μνημόνια!! Αποτέλεσε εθνικό και δικαστικό όνειδος. Αλλά, έπρεπε να ικανοποιείται συνεχώς η μυθολογία των άθλιων λαϊκιστών, της αριστεροδεξιάς εθνολαϊκιστικής κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, και να συγκαλύπτονται οι βαρύτατες  ευθύνες της διακυβέρνησης της περιόδου 2004-2009.

[xvi] Ο πρώην πρωθυπουργός μιλώντας στον Βουλή στις 18/12/ 2008 για τον κρατικό προϋπολογισμό του 2009 είπε γι αυτά που λέγονταν στα παρασκήνια της ΕΕ: «Η Ελλάδα, πιστεύουν, καλό θα ήταν να αναγκαστεί να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να εξασφαλίσει τον απαραίτητο δανεισμό, ώστε η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας να είναι αρμοδιότητά του και όχι φροντίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αφορμές για μια τέτοια κίνηση μπορούν να βρεθούν, αν συνεχιστεί η σημερινή πορεία. Η Ελλάδα σύμφωνα με τον προϋπολογισμό που συζητάμε θα πρέπει να δανειστεί το 2009 τουλάχιστον 40 δισ., αλλά πιθανότατα ένα ποσό 50 δισ. Τα χρήματα στις διεθνείς χρηματαγορές θα είναι δύσκολο να βρεθούν την περίοδο που θα επιδιώξει τον δανεισμό η Ελλάδα».

[xvii] Στις εκλογές αυτές  το  ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου κέρδισε το 43,92% των ψήφων και 160 έδρες, έναντι 33,47% της ΝΔ και 4.6% του ΣΥΡΙΖΑ, 4ο κατά σειρά κόμμα. Οι Ευρωεκλογές που είχαν προηγηθεί (7/6/2009) κατά τις οποίες πρώτο κόμμα αναδείχτηκε ο ΠΑΣΟΚ με 36% έναντι 32,29% της ΝΔ έδειξαν τη μεταστροφή των εκλογέων προς το ΠΑΣΟΚ και αποτέλεσαν προάγγελο της νίκης του στις εθνικές εκλογές.

[xviii] Σχετικά με την οικονομική πολιτική και τις επιλογές της κυβέρνησης του ΓΑΠ βλ. το βιβλίο του Γιώργου Παπακωνσταντίνου, GAME OVER, Η Αλήθεια για την Κρίση, Εκδ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Αθήνα, 2016.

[xix] Στις εκλογές του 2009 το ΛΑΟΣ είχε κερδίσει το 5.63% των ψήφων και 15 έδρες. Το κόμμα, σταθμίζοντας προφανώς την πολιτική φθορά από τη συμμετοχή του σε μια τέτοια κυβέρνηση, αποχώρησε στις 10/2/2012. Δεν διεσώθη, όμως, στις επερχόμενες εκλογές του Μαίου μένοντας εκτός Βουλής.

[xx] Με το Ποτάμιε συνεργάζονταν η φιλελεύθερη «Δράση», η πολιτική κίνηση «Μεταρρυθμιστές της Αριστεράς» του Σπύρου Λυκούδη, που ως ΓΓ της ΔΗΜΑΡ είχε αποχωρήσει από το κόμμα λόγω διαφωνιών κυρίως όμως λόγω αποχώρησης από την κυβέρνηση Σαμαρά (ο Λυκούδης ως ανεξάρτητος βουλευτής και το Ποτάμι εκτός Βουλής ακόμα είχαν στηρίξει την υποψηφιότητα του Σταύρου Δήμα για ΠτΔ).  Σχετικά με την πολιτική πορεία του Σπ. Λυκούδη βλ. το βιβλίο του, ΔΡΟΜΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ, ΔΙΑΨΕΥΣΕΙΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ, Εκδ. ΙΝΔΙΚΤΟΣ, ΑΘΗΝΑ, 2017. Η «Δράση»  υπό τον Θεόδωρο Σκυλακάκη αποχώρησε από «το Ποτάμι» το 2017 και συνέπραξε με τη ΝΔ. Το 2019 το κόμμα ανέστειλε τη λειτουργία του και προσχώρησε στη ΝΔ. Ο Σκυλακάκης  διορίστηκε Υφυπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη (2019).

[xxi] ΜΜΕ, 30/11/2018. Δεν διευκρίνισε περαιτέρω τι ακριβώς εννοούσε.

[xxii] ΜΜΕ, 12/3/2019.

[xxiii] «Καλώς όρισες  στη μαρτυρική αρένα», Εκδόσεις Πατάκη, 2016

[xxiv] Βλ. συνέντευξή του στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 9-10/11/2019

[xxv] Βλ. «Νέες Εποχές», ΤΟ ΒΗΜΑ της Κυριακής, 17-11-2019.

[xxvi] «Αν δεν ήμουν εγώ το 2015, θα είχατε βγει από το ευρώ», είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος της συνέντευξης. «Το πρώτο εξάμηνο του 2015. Περίεργα πράγματα συνέβαιναν. Ο Τσίπρας ερχόταν εδώ (Βρυξέλλες) με περίεργες ιδέες…Το δημοψήφισμα ήταν ένα λάθος….Κανένας στην Ε.Ε δεν κατάλαβε γιατί έγινε..Εκείνη ήταν μια επικίνδυνη στιγμή. Το μισό Κολλέγιο (σ.σ. των Επιτρόπων) ήθελε να δει την Ελλάδα να βγαίνει από την Ευρωζώνη…» (σελ. 14). «Ηρωική στάση του λαού μας» χαρακτήρισε πρόσφατα το αποτέλεσμα ο κ. Τσίπρας, την οποία, φυσικά, δεν δίστασε πάραυτα να περιφρονήσει και να ρίξει στον κάλαθο των αχρήστων με την διαβόητη πλέον και εγγεγραμμένη στο διεθνές πολιτικό λεξιλόγιο kolotoumba του. Βλ. το σχόλιο της δημοσιογράφου Μυρτώς Λιαλιούτη στη στήλη «Εναλλάξ» στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ , 27/1/2020. Από τη συνέντευξη που έδωσε ο Γιούνκερ πρόσφατα στη Μαρία Βασιλείου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 27-28/2/2021 προκύπτει ότι στο βιβλίο που συγγράφει στα γερμανικά σχετικά με την πολιτική του διαδρομή και τη θητεία του ως Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα υπάρχει ολόκληρο Κεφάλαιο για την Ελλάδα και την κρίσιμη εκείνη περίοδο. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι αρκετές κυβερνήσεις κι όχι μόνο η Γερμανία , όπως οι Αυστρία, Ολλανδία, Σλοβακία, Σλοβενία, Φινλανδία, ήθελαν την Ελλάδα προσωρινά εκτός ευρώ. «Το προσωρινό θα γινόταν μόνιμο», λέει.  Δεν αποκλείεται στο βιβλίο του να αποκαλυφτούν άγνωστα γεγονότα και λεπτομέρειες του δράματος.

[xxvii] Παρά το γεγονός της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα στις 18/3/2013 από μέλος της και παρά το γεγονός ότι ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη Νίκος Δένδιας είχε σχηματίσει το 2013 ογκώδη φάκελο για την εγκληματική δραστηριότητα της ΧΑ κι είχε παραδώσει την υπόθεση στον αρμόδιο Εισαγγελέα για τα περαιτέρω. Τελικά, η δίκη της ΧΑ άρχισε στις 20/4/2015 και τέλειωσε στις 7/10/2020 με την καταδίκη του δολοφόνου και την επιβολή βαριών  ποινών φυλάκισης σε ηγετικά στελέχη της ΧΑ που κρίθηκε ως εγκληματική οργάνωση και τέθηκε εκτός νόμου.

[xxviii] Σωτήρης Ντάλης, «Με εγγυητή την ευρωζώνη», Εκτενές σχόλιο στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», 22/3/2021.

Tagged with , , , , , ,