Είναι φανερό ότι το ΠΟΤΑΜΙ διέρχεται μια πολύ δύσκολη πολιτική περίοδο. Η επίδοσή του στις πρόσφατες εκλογές αποτελεί μια εμφανή αποτυχία, καθώς απώλεσε το 40% περίπου των ψήφων των εκλογών του Ιανουαρίου 2015. Δεν πρόκειται, όμως, για ανεπανόρθωτη καταστροφή, υπό ορισμένους, βέβαια, όρους.
Κατ’ αρχήν, προέχει να επισημανθούν και να συζητηθούν σε βάθος, με ειλικρίνεια και καλή πίστη οι αιτίες της πτώσης κι όχι απλώς τα συμπτώματα. Διότι, απώλειες υπήρξαν προς κάθε κατεύθυνση.
Η ρευστότητα της εκλογικής του βάσης – πραγματική κινούμενη άμμος – και η μικρή συσπείρωση αποτέλεσαν διαρκές φαινόμενο καθ’ όλο το διάστημα μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων, αλλά προφανώς δε δόθηκε η δέουσα προσοχή, μολονότι δεν έλειψαν οι έγκαιρες προειδοποιήσεις. Επομένως, δεν ήταν καθόλου αναπάντεχο που οι τάσεις αυτές αποτυπώθηκαν και στο κίβδηλο Δημοψήφισμα και κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Σε αυτές προστέθηκαν σφάλματα τα οποία έγιναν παραδεκτά και από τον ίδιο τον επικεφαλής του κινήματος. Και φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει κανείς να υποτιμήσει την επίδραση της διαχρονικής λασπολογίας εκπορευόμενης συστηματικά από τα υπόγεια της Κουμουνδούρου, που δεν αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά.
Η επικέντρωση της συζήτησης, που δεν πρέπει να εκφυλιστεί σε «λαθολογία», σε επικοινωνιακούς χειρισμούς, που κάθε άλλο παρά αμελητέοι είναι, παραμένει επιδερμική και δεν θίγει τον πυρήνα του προβλήματος, ο οποίος είναι κατ’ εξοχήν πολιτικός.
Οι υποκείμενες αιτίες έχουν σαφή και μονιμότερο πολιτικό χαρακτήρα κι αποτελούν τη «μήτρα» από την οποία προέρχεται η δέσμη των προβλημάτων που οδήγησαν στη σημαντική εκλογική οπισθοχώρηση. Αναφέρονται στην ύπαρξη και εξέλιξη τριών αλληλένδετων αρχών, εν είδη «συγκοινωνούντων αγγείων», άνευ των οποίων δεν είναι νοητή η επιβίωση και αποτελεσματική πολιτική παρουσία στο δημόσιο βίο ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κόμματος, όπως όλοι επιθυμούν να γίνει το ΠΟΤΑΜΙ, καθώς μάλιστα βαδίζει προς το πρώτο του ουσιαστικά Συνέδριο για τη συγκρότησή του στα τέλη Φεβρουαρίου του 2016.
Η Πρώτη αρχή έχει να κάνει με την Οργάνωση. Στα ελεύθερα και δημοκρατικά κοινοβουλευτικά πολιτεύματα η πολιτική ισχύς δεν εκπηγάζει από την κάνη του τουφεκιού αλλά από την πολιτική οργάνωση. Το ΠΟΤΑΜΙ διαθέτει ήδη τη δική του μικρή εμπειρία στον τομέα αυτό. Απομένει να την αξιοποιήσει δημιουργικά και πρωτότυπα. Δεν πρόκειται να ανακαλύψει κανείς τον τροχό.
Ωστόσο, η οργανωτική πυραμίδα πάντα καταλήγει σε εκλεγμένα ευρύτερα σώματα, επενδυμένα με αρμοδιότητες αποφάσεων στα κύρια θέματα καθώς και σε ολιγομελή εκτελεστικά όργανα που συνολικά διασφαλίζουν τη δημοκρατική και συλλογική λήψη των αποφάσεων και την τακτική λογοδοσία στους κομματικούς θεσμούς.
Σύγχρονα και λειτουργικά οργανωτικά σχήματα διασφαλίζουν την πολιτική ενότητα του κόμματος συνθέτοντας με πολιτικές διαδικασίες τα διακριτά ρεύματα σκέψης και τις διάφορες άλλες τάσεις, που αποτελούν πηγή ισχύος κι όχι αδυναμίας. Αυτονόητο είναι ότι ο εκλεγμένος ηγέτης του κόμματος είναι «πρώτος μεταξύ ίσων» (primus inter pares) θέτοντας φυσικά τη σφραγίδα της δικής του προσωπικότητας στην πολιτική και επικοινωνία του κόμματος. Η απαίτηση της βάσης αλλά και των ψηφοφόρων του ΠΟΤΑΜΙΟΥ για τη συγκρότηση ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κόμματος ως προϋπόθεση της δικής τους αφοσίωσης και συνεχούς στήριξης φαίνεται να είναι ισχυρότατη.
Η Δεύτερη αρχή σχετίζεται με την πολιτική ταυτότητα. Διότι, η Οργάνωση είναι μεν αναγκαίος αλλά όχι επαρκής όρος σε ένα πολιτικό κόμμα. Η πολιτική ταυτότητα αποτελεί αναντικατάστατο συστατικό γνώρισμα του κόμματος. Το τοποθετεί στο υπαρκτό πολιτικό φάσμα. Του δίνει την ιδιαίτερη πολιτική του φυσιογνωμία. Δεν πρόκειται για κάποια άπαξ απόφαση εκ της κορυφής. Διαμορφώνεται συνεχώς μέσα στην πολιτική δράση, την αντιπαράθεση αλλά και το διάλογο με τους «’Αλλους», τους ανταγωνιστές στον πολιτικό στίβο, τον εσωτερικό και τον διεθνή. Διαμορφώνει μια διακριτή σχέση με την κυρίαρχη πολιτική κουλτούρα, τις παραδόσεις, την ιστορική μνήμη και τα σύμβολα της χώρας. Γι αυτό έχει σημασία τόσο η αρχική τοποθέτηση όσο και ικανότητα δημιουργικής επεξεργασίας και σύνθεσης στην πορεία.
Η Τρίτη αρχή είναι συνυφασμένη με τον στρατηγικό προσανατολισμό. Από την αρχή το ΠΟΤΑΜΙ τοποθετήθηκε στο μεσαίο χώρο και αυτο-προσδιορίστηκε ως ένα ριζικό μεταρρυθμιστικό κίνημα. Ορθώς. Ωστόσο, δεν κατάφερε να αποτελέσει τον κύριο άξονα συσπείρωσης των διαφόρων δυνάμεων του χώρου αυτού, ο οποίος ούτε ενιαίος είναι ούτε στάσιμος ούτε πολιτικά άοσμος και άχρωμος. Εμπεριέχει τις πιο δυναμικές, μορφωμένες, δημιουργικές και ελπιδοφόρες δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας. Ο πολιτικός κατακερματισμός του τον καθιστά ευάλωτο. Άλλωστε, χωρίς τη συμπίεσή του ο διπολισμός και ο δικομματισμός, βοηθούντος βέβαια και του εκλογικού νόμου, δεν μπορεί να ανθίσει.
Στον Προοδευτικό και Δημοκρατικό Μεταρρυθμιστικό χώρο δεν είναι μόνο του. Υπάρχουν και λειτουργούν κι άλλα κόμματα, πολιτικοί φορείς, κινήσεις, προσωπικότητες, ανέστιες, διάφορες συλλογικότητες, αδρανοποιημένες και ανένταχτες δυνάμεις. Δεν μπορούν να αγνοηθούν. Αντίθετα, το ΠΟΤΑΜΙ, επειδή ακριβώς δεν αίρει τα «αμαρτήματα» άλλων, είναι σε καλύτερη θέση να διαμορφώσει ως στρατηγική επιδίωξη μια ενωτική πολιτική, όχι, φυσικά, αποβλέποντας σε κάποια ευκαιριακή συγκόλληση μηχανισμών, που ούτε νόημα θα είχε ούτε καμιά προοπτική, αλλά σε πολιτικές διεργασίες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προοπτικές σύγκλισης, κοινής δράσης και ευρύτερης συσπείρωσης.
Τελικά, το ΠΟΤΑΜΙ δεν χρειάζεται μόνο να εγκολπωθεί τις ανωτέρω πολιτικές αρχές – Οργάνωση, Πολιτική Ταυτότητα, Στρατηγικός Προσανατολισμός – αλλά έχει ανάγκη να προτάξει και ένα συνεκτικό και κοστολογημένο Πρόγραμμα Εθνικής Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, που έχει όλες τις δυνατότητες να το διαμορφώσει σύντομα, με τις αναγκαίες ριζοσπαστικές διαρθρωτικές αλλαγές στο κράτος, την οικονομία και την κοινωνία, με μια σφαιρική αντίληψη για το μέλλον της χώρας. Ένα Ρεαλιστικό Όραμα και Μήνυμα, ένα νέο Εθνικό Αφήγημα.
Για να κερδίσει το νου και την καρδιά των πολιτών και των πρωτοπόρων δυνάμεων που θέλουν και μπορούν να επωμιστούν με τόλμη και αποφασιστικότητα το πολιτικό κόστος των αλλαγών.
Χρειάζεται συνάμα και μια σαφή πρόταση για τη διακυβέρνηση της χώρας στην παρούσα συγκυρία, μπροστά στα προφανή αδιέξοδα. Τι είδους κυβέρνηση πιστεύει ότι μπορεί να βγάλει τη χώρα από την παρατεταμένη κρίση, τη στασιμότητα και παρακμή. Εάν επιθυμεί το ίδιο να έχει ή όχι κάποιο ρόλο σε μια τέτοια κυβέρνηση, ποιον ακριβώς, για ποιο σκοπό, με ποιους στόχους και τα συναφή σοβαρά και εύλογα ερωτήματα που απασχολούν τους πολίτες.
Οι ταλαντεύσεις και αμφίσημες στάσεις αντί να προσελκύουν, όπως προφανώς πιστεύεται, αντίθετα απωθούν, δημιουργούν σύγχυση, σκεπτικισμό και αποστασιοποίηση. Είναι ένα θέμα κρίσιμης και αποφασιστικής σημασίας.
Οι πηγές του Ποταμιού δεν έχουν ακόμη στερέψει και δεν πρέπει να στερέψουν. Οι αρχικές από τις οποίες ήθελε να αντλήσει εξακολουθούν να υπάρχουν και να αναβλύζουν δεν αποκλείεται δε να τονωθούν περισσότερο στο εγγύς μέλλον. Συναφώς και τα διάφορα μικρά ρεύματα και ρυάκια, ατομικά και συλλογικά, που εξακολουθούν να προσβλέπουν στο ΠΟΤΑΜΙ με την ελπίδα ότι θα εκπληρώσει τις αρχικές επαγγελίες του και τους ιδρυτικούς του στόχους, στο μέτρο του δυνατού.
Υπάρχουν, όμως, σοβαρά αναχώματα που σχετίζονται άμεσα και καθοριστικά με τις ανωτέρω κριτικές παρατηρήσεις και τα οποία εμποδίζουν την εκβολή τους στην κοίτη του ΠΟΤΑΜΙΟΥ για να σταθεροποιήσουν τη ροή του και να του προσδώσουν μια νέα ορμή. Διότι, η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να έχει ανάγκη από ένα ΠΟΤΑΜΙ.
Ωστόσο, αν δεν παραμεριστούν άμεσα τα αναχώματα αυτά και δεν αρθούν άλλα μικρά μεν αλλά σημαντικά εμπόδια που έχουν σχέση με νοοτροπίες και συμπεριφορές, εάν η πορεία προς το Συνέδριο και το ίδιο το Συνέδριο δεν ανταποκριθούν στις προκλήσεις αυτές, τότε το μέλλον του σημερινού κινήματος, που με τόσο θάρρος και προσωπικό στοίχημα ξεκίνησε ο Σταύρος Θεοδωράκης, θα παραμείνει αβέβαιο και επισφαλές, στην καλύτερη περίπτωση.
Θα είναι κρίμα εάν από απροθυμία ή αδυναμία κατανόησης στο ατομικό και συλλογικό επίπεδο ορισμένων βασικών πολιτικών αρχών ένα τόσο ελπιδοφόρο κίνημα να οδηγηθεί σε μια κατάληξη που όχι μόνο δεν την αξίζει αλλά που θα αποτελούσε μεγάλη πολιτική απώλεια. Δεν πρόκειται μόνο για άποψη του γράφοντος.
Είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς εάν το ΠΟΤΑΜΙ ήρθε πολύ αργά ή πολύ νωρίς στην πολιτική ζωή, όπως γράφτηκε. Έχει, όμως, επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπίσει άμεσα τα ελλείμματά του και να πάρει ορισμένες σημαντικές αποφάσεις στον παρόντα χρόνο διότι εξακολουθεί να έχει μεγάλες πολιτικές δυνατότητες. Είναι στο χέρι του να διαλύσει τις αμφιβολίες και τον σκεπτικισμό και άλλα αρνητικά συμπτώματα που διακρίνει κανείς στις τάξεις του και στους απλούς ψηφοφόρους του και να επιδιώξει μια νέα συσπείρωση και συστράτευση αδρανών και μη δυνάμεών του, μελών, οπαδών, φίλων και συμμάχων.
Να συγκροτήσει δηλαδή το δικό του πολιτικό χώρο σε πιο στέρεες και μακροπρόθεσμες βάσεις. Διαφορετικά, είναι βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα οι φυγόκεντρες τάσεις θα επικρατήσουν.
ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ έχει ακόμα αρκετές δυνατότητες και ευκαιρίες για να εδραιώσει την παρουσία του, που με τόσο κόπο κατέκτησε, στην πολιτική ζωή της χώρας και να αναπτύξει την λανθάνουσα δυναμική του. Είναι στο χέρι του να το πετύχει.