Αγαπητοί Σύνεδροι,
Αγαπητοί Συμπατριώτες
Κυρίες και Κύριοι,
Το θέμα της ενότητας αυτής του Συνεδρίου είναι η Εικόνα της Ελλάδας στο Εξωτερικό. Ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο επίκαιρο. Ποτέ άλλοτε στις τελευταίες δεκαετίες δεν υπήρξε τόση επιτακτική και επείγουσα ανάγκη για συνένωση και συντονισμό των προσπαθειών όλων μας, για πραγματική συστράτευση, ώστε να αντιμετωπίσουμε τελικά με επιτυχία μια έκτακτη και επικίνδυνη για το μέλλον της χώρας μας κατάσταση.
Διότι, φοβάμαι πως η εικόνα της χώρας μας στο εξωτερικό είναι σήμερα τόσο αποκαρδιωτικά αρνητική όσο ποτέ άλλοτε στις τελευταίες δεκαετίες, τουλάχιστον από την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974 και μετά. Κι αυτό δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε συγκυριακούς παράγοντες, όπως θα εξηγήσω πιο κάτω, την πρωτοφανή δηλαδή χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα, η οποία βρέθηκε στη δίνη της παγκόσμιας κρίσης, ως ο αδύνατος κρίκος της ευρωζώνης.
Το Ορόσημο των Ολυμπιακών Αγώνων
Πριν, όμως, αναλύσουμε γιατί η εικόνα αυτή είναι τόσο αρνητική θα πρέπει να εξετάσουμε, κατ’ ανάγκη σύντομα και περιεκτικά, πρώτον ποια ήταν σε γενικές γραμμές η εικόνα που επικρατούσε πριν από την κρίση. Διότι, σημασία δεν έχει τόσο το τι εικόνα έχουμε εμείς για τον εαυτό μας ως χώρα αλλά τι εικόνα έχουν για μας οι άλλοι. Κι έχει σημασία, διότι απ’ αυτήν εξαρτώνται πάρα πολλά πράγματα, όπως π.χ. η ελκυστικότητα της χώρας ως τουριστικού προορισμού, ως προορισμού ξένων επενδύσεων, ως τοποθέτησης στον παγκόσμιο χάρτη των αντιλήψεων και στερεότυπων, ως θέσης μέσα σε έναν κόσμο άκρως ανταγωνιστικό αλλά ταυτόχρονα αλληλοσυνδεόμενο και αλληλοεξαρτώμενο, μέσα στο λεγόμενο «παγκόσμιο χωριό». Δεύτερον, πώς σχηματίζεται και διαμορφώνεται η εικόνα αυτή.
Ως προς το πρώτο ερώτημα θα προσκομίσω ορισμένα στοιχεία τα οποία προκύπτουν από μελέτη-έρευνα που εκπονήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2004, δηλαδή αμέσως μετά την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, αγώνων που σημείωσαν εκπληκτική επιτυχία, έστω και με ρυθμίσεις της τελευταίας στιγμής, διαψεύδοντας παταγωδώς διάφορες Κασάνδρες. Πράγματι, οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στα Ολυμπιακά έργα, που είχαν αναγκάσει τον πρόεδρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής να μας βγάλει «κίτρινη κάρτα», καθώς και οι ανησυχίες σε θέματα ασφάλειας, είχαν προκαλέσει στα παγκόσμια ΜΜΕ αρκετές αμφιβολίες για τις ικανότητες της χώρας μας, φορέα μεν της κληρονομιάς των Αγώνων μικρής δε για να σηκώσει το μεγάλο βάρος της διοργάνωσης ενός τεράστιου παγκόσμιου γεγονότος από πολλές απόψεις: κατασκευαστικές, οικονομικές, ασφάλειας, οργανωτικές κ.τ.λ. Υπήρξε σε κάποιο βαθμό αρνητική δημοσιότητα, όχι πάντα αθώα αλλά όχι πάντα και κακοπροαίρετη, ιδιαίτερα στην Αμερική. Τα προβλήματα αυτά ευτυχώς ξεπεράστηκαν. Διοργανώθηκαν εκπληκτικοί Αγώνες. Οι επικριτές μας αποστομώθηκαν, αρκετοί δε έντιμοι δημοσιογράφοι ζήτησαν δημόσια συγνώμη από τη χώρα μας. Ας σημειωθεί ότι η διεξαγωγή των Ο.Α. αποτελεί το μεγαλύτερο παγκόσμιο τηλεοπτικό γεγονός. Οι Ο.Α. «Αθήνα 2004» μεταδόθηκαν παγκόσμια από 300 κανάλια σε 220 χώρες, με 35.000 ώρες τηλεοπτικής κάλυψης. Η τηλεθέαση έφτασε στα 3.9 δις άτομα, σημειώνοντας νέο ρεκόρ, αφού ξεπέρασε την τηλεθέαση των Ο.Α. του Σύδνεϋ της Αυστραλίας (2000) που είχε ανέλθει στα 3.6 δις. Χιλιάδες δημοσιογράφων κάλυψαν τους αγώνες. Περίπου 2.500 δημοσιογράφοι, μη διαπιστευμένοι για τους Αγώνες, κάλυψαν διάφορες πτυχές της ζωής στην Ελλάδα, μεταφέροντας στον έξω κόσμο την εικόνα μιας χώρας που δεν έχει μόνο ήλιο και θάλασσα για διακοπές, εικόνα που ήταν σε γενικές γραμμές πολύ θετική. Παρά την υπόθεση Κεντέρη-Θάνου, που έπληξε την εικόνα μας στις παραμονές των Αγώνων, αν συνυπολογίσουμε και τη θετική εικόνα από την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου από την Εθνική Ομάδα μας ποδοσφαίρου λίγους μήνες πριν, τότε εύκολα φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι ποτέ η Ελλάδα δεν είχε βρεθεί σε τέτοιο απόγειο θετικής δημοσιότητας. Πέραν τούτων, το 2004 η Ελλάδα ήταν μια χώρα με ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης διπλάσιο του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με χαμηλό πληθωρισμό, με αυξανόμενη ευημερία και κατανάλωση, συμμετείχε στον σκληρό πυρήνα της Ε.Ε., είχε ισχυρή επενδυτική παρουσία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αποτελούσε φάρο δημοκρατίας και ανάπτυξης στην ταραγμένη γύρω μας περιοχή, είχε διεθνή παρουσία στις ειρηνευτικές αποστολές, δωροδότης αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας στον κόσμο κι όχι δωρολήπτης, μια χώρα παρούσα, ενεργή, δυναμική, 24η στον κόσμο στο δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης του ΟΗΕ, η 25η πιο πλούσια χώρα στον κόσμο, επιτεύγματα κάθε άλλο παρά αμελητέα. Με λίγα λόγια, η χώρα μας δικαιολογημένα προσέλκυσε τότε το παγκόσμιο ενδιαφέρον από θετική σκοπιά αναδεικνύοντας την πρόοδο που είχε επιτελέσει τις τελευταίες δεκαετίες και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα.
Η έρευνα, στην οποία αναφέρομαι, πραγματοποιήθηκε σε μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Αγγλία, η Γαλλία και οι Η.Π.Α., και διερεύνησε 30 χαρακτηριστικά της χώρας, επιβεβαίωσε τις κοινές διαπιστώσεις, όταν το 93% των Ευρωπαίων και το 90% των Αμερικανών θεώρησε τους Ο.Α. ως επιτυχημένους, ενώ ένα ποσοστό 40% ως τους καλύτερους στην ιστορία τους. Το σημαντικότερο ίσως είναι ότι την συντριπτική αυτή σε ποσοστά επιδοκιμασία συνόδευσε, σύμφωνα με την έρευνα, σημαντικός εμπλουτισμός των χαρακτηριστικών της ως χώρας. Μεταλλάχτηκαν, τρόπον τινά, οι προσλαμβάνουσες, οι αντιλήψεις και τα εδραιωμένα στερεότυπα για τη χώρα μας. Μολονότι ορισμένα στερεότυπα, όπως Φιλοξενία, Ήλιος, Θάλασσα, Πολιτισμός, Πατριωτισμός, Οικογενειακές Αξίες, Κέφι κ.τ.λ., χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στο συναίσθημα, παρέμειναν σταθερά, εμπλουτίστηκαν συνάμα σε σημαντικό βαθμό από χαρακτηριστικά-ιδιότητες ορθολογικής φύσης, όπως π.χ. ότι οι Έλληνες είναι συνεργάσιμοι, δημιουργικοί, έχουν πειθαρχεία και σταθερότητα, τάξη και ασφάλεια, προσφέρουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, φροντίζουν το περιβάλλον, έχουν σύγχρονες υποδομές κ.τ.λ. Εξ αντικειμένου, η χώρα μας αναβαθμίστηκε στον παγκόσμιο τουριστικό και πολιτισμικό Χάρτη, ανέδειξε νέες δυνατότητες, κατέκτησε μια νέα θέση σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον πολύ ανταγωνιστικό. Επρόκειτο για μια κατάκτηση-ορόσημο και από άποψη επικοινωνιακή, αλλά και από άποψη εθνικής αυτοπεποίθησης, όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο αλλά και στο χώρο της Διασποράς, στους Απόδημους Ομογενείς, που δικαιολογημένα αισθάνονταν υπερήφανοι για τις επιτεύξεις της πατρίδας στις οποίες άλλωστε συνέβαλαν κι αυτοί με τις δικές τους δυνάμεις. Διότι, αποδείχτηκε πέρα από κάθε αμφιβολία ή μεμψιμοιρία, ότι ακόμη και στα πιο δύσκολες συνθήκες μπορούμε, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να τα καταφέρουμε θαυμάσια, ξεπερνώντας χρόνιες συστημικές και άλλες αδυναμίες, εργαζόμενοι συλλογικά, αξιοποιώντας όλα τα σύγχρονα μέσα, έχοντας κοινούς στόχους ως κοινωνία και τη βούληση να τους πετύχουμε. Δεν μπορώ να υπεισέλθω εδώ στην καθ’ όλα θεμιτή συζήτηση εάν και κατά πόσο αξιοποιήθηκε η θετική αυτή κληρονομιά των Ο.Α από πολλές απόψεις. Προσπάθειες πάντως έγιναν, με ανάμεικτα όμως αποτελέσματα.
Ο Καθοριστικός Ρόλος των ΜΜΕ
Ως προς το δεύτερο ερώτημα που έθεσα πιο πάνω, στο πώς δηλαδή σχηματίζεται και διαμορφώνεται η εικόνα, απλώς περιορίζομαι να τονίσω, διότι δεν μπορώ να επεκταθώ περισσότερο, ότι καθοριστικό ρόλο παίζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), τα έντυπα, το ραδιόφωνο, κυρίως δε η Τηλεόραση. Οι δημοσιογράφοι γνωρίζουν από παλιά ότι «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις». Θα έλεγα χιλιάδες λέξεις. Στη σχηματική αυτή ρήση θα πρέπει σήμερα να προσθέσει κανείς σήμερα τον τεράστιο ρόλο των ηλεκτρονικών Μέσων, το Διαδίκτυο, τα σύγχρονα Μέσα «κοινωνικής δικτύωσης», όπως το Facebook κ.τ.λ. Η νεώτερη γενιά το γνωρίζει πολύ καλά. Δεν μπορώ να επεκταθώ περισσότερο σ’ αυτό το πολύ σημαντικό θέμα. Απλώς, επισημαίνω και πάλι επιγραμματικά τον τεράστιο και καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση της εικόνας είτε πρόκειται για μια χώρα είτε για μια επιχείρηση είτε για ένα προϊόν είτε ακόμα και για μεμονωμένα άτομα. Το μαρτυρούν άλλωστε οι επίπονες προσπάθειες που άπαντες καταβάλλουν για να προβάλλουν και να διατηρήσουν την εικόνα τους, το όνομά τους και την καλή τους φήμη. Διότι και μετρά και αποδίδει. Όσο παγκόσμια και παγκόσμιου κύρους και εμβέλειας είναι αυτά τα Μέσα τόσο πιο ευρέως διαχέονται τα μηνύματα και οι εικόνες που εκπέμπουν και κατά συνέπεια τεράστιες μπορούν να είναι τόσο οι ζημίες όσο και τα οφέλη από αρνητική ή θετική δημοσιότητα αντίστοιχα. Όσο κοινότυπη κι αν είναι αυτή η παρατήρηση τόσο, πιστεύω, αληθινή και αδιαμφισβήτητη είναι συνάμα.
Η Εικόνα της Χώρας Σήμερα
Κάνοντας ένα μικρό, από άποψη ιστορικού χρόνου, άλμα στο σήμερα διαπιστώνουμε ότι η εικόνα αυτή έχει πλήρως ανατραπεί παγκόσμια. Η φήμη μας, το όνομά μας έχουν αποκτήσει αρνητικό πρόσημο. Έχουν υποστεί σοβαρότατο πλήγμα. Από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, κυρίως δε από τις αρχές του έτους μέχρι σήμερα χιλιάδες είναι τα αρνητικά δημοσιεύματα, κυρίως στην Ευρώπη και την Αμερική. Ακόμη κι αν αφαιρέσουμε ορισμένα κακόβουλα, κακοήθη, κακόγουστα και σκωπτικά ή ανακριβή και σκοπίμως στρεβλά δημοσιεύματα σε όλα τα ΜΜΕ, εν τούτοις παραμένει η μεγάλη πλειοψηφία των δημοσιευμάτων – και με τον όρο αυτό εννοώ τις Ρ/Φ και Τηλεοπτικές εκπομπές καθώς και τα δημοσιεύματα στο Διαδίκτυο – τα οποία δεν παρουσίασαν μόνο μια Ελλάδα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, αλλά επεκτάθηκαν και στα αίτια. Επεκτάθηκαν επίσης και στα υποκείμενα χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας και της συμπεριφοράς μας, συλλογικής και ατομικής: την υπερκατανάλωση με δανεικά, τη διαφθορά και τη σπατάλη του κράτους, την υπερδιόγκωση της Διοίκησης και του Δημόσιου τομέα καθώς και την ακριβή και χαμηλή ποιότητα των υπηρεσιών του, την εκτεταμένη φοροδιαφυγή, το «φακελάκι», το «ρουσφέτι», τις φαύλες και πελατειακές σχέσεις, την αναρχία, την ανομία και τη βία, τη χαμηλή αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος αλλά και την ανεύθυνη στάση των ίδιων των πολιτών. Αναφέρομαι στα πιο έντονα και σοβαρά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που προσιδιάζουν σε αντιλήψεις και εικόνες οι οποίες αποδίδονται γενικά στο πρότυπο κοινωνικής, πολιτικής οργάνωσης και συμπεριφοράς των «Μεσογειακών» χωρών (απείθαρχοι, σπάταλοι, καλοπερασάκηδες, χαλαροί…), σε αντίθεση με τις νοοτροπίες και τα χαρακτηριστικά που κυριαρχούν σε χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης ή και της Αμερικής. Δεν είναι τυχαίο που αυτό το πρότυπο της «Νότιας Μεσογείου» (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία) ορισμένοι «εφευρετικοί εγκέφαλοι» κωδικοποίησαν περιφρονητικά ως «Γουρούνια» (PIGS) Portugal, Italy, Greece, Spain, βάζοντας στην ίδια σειρά τα αρχικά της ονομασίας των χωρών αυτών στην αγγλική. Επρόκειτο για συλλογική ύβρη. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι το ανέκδοτο που κυκλοφορούσε στις Βρυξέλλες ήταν το ειρωνικό «ελληνικά στατιστικά στοιχεία» (Greek Statistics) θέλοντας ακριβώς να δείξει όχι μόνο τη απόκρυψη των πραγματικών στοιχείων σχετικά με την δημοσιονομική κατάσταση της χώρας αλλά και την αναξιοπιστία των στοιχείων αυτών. Και δεν ήταν η πρώτη φορά.
Δε θα είχε απολύτως κανένα νόημα να υπεισέλθω στη φθοροποιό μάλλον άσκηση απόδοσης και επιμερισμού ευθυνών. Πολιτικά κόμματα, επαγγελματικές οργανώσεις, αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες έχουν τις απόψεις τους επ’ αυτού. Η συζήτηση και διαμάχη επί των απόψεων αυτών, αποτελεί μέρος της εσωτερικής, δημοκρατικής μας πολιτικής διαδικασίας. Πρόσφατα, ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναφέρθηκε στις παθογένειες του πολιτικού μας συστήματος και της πολιτικής μας τάξης. Απλώς, θα ήθελα να τονίσω ότι ο όποιος επιμερισμός ευθυνών μεταξύ μας ελάχιστα ενδιαφέρει ή απασχολεί τα ξένα ΜΜΕ. Η χώρα θεωρείται ως ενιαία. Επιτυγχάνει, αποτυγχάνει ή επιβιώνει ως σύνολο, όχι ως επί μέρους τμήματα ή πολιτικές παρατάξεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα της αρνητικής δημοσιότητας, είναι τα τραγικά γεγονότα της 5ης Μαΐου με τις βίαιες διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας, τη φονική πυρπόληση 3 αθώων πολιτών, τις καταστροφές περιουσιών. Σε εκείνη την κρίσιμη φάση τα γεγονότα αυτά έδωσαν τη χαριστική βολή στην εικόνα μας. Αν προσθέσουμε τα πανώ μπροστά στην Ακρόπολη, το κλείσιμο των Μουσείων, τις συχνές διαταράξεις του καθημερινού βίου στην πρωτεύουσα, αλλά και σε άλλες πόλεις, για διάφορους λόγους, τη διατάραξη των μεταφορών από αέρος και θάλασσας, τότε μπορούμε να αντιληφτούμε την εικόνα που προβάλλεται προς τα έξω. Διεθνής διασυρμός και απαξίωση. Κι αν ιδιαίτερα αναλογιστούμε τις καταστροφικές πυρκαγιές και τα θύματα το καλοκαίρι του 2007, την πυρπόληση της Αττικής και τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008, τότε ευκολότερα μπορούμε να αντιληφτούμε την τεράστια βλάβη για τη χώρα μας που προκαλείται από τις συνεχείς αυτές ζοφερές εικόνες οι οποίες με τα σημερινά τεχνολογικά μέσα μεταδίδονται πλέον αστραπιαία, σε νεκρό σχεδόν χρόνο, σε όλα τα μέρη της γης. Γνωρίζουμε όλοι μας τις συνέπειες. Όσοι είναι εξοικειωμένοι με το Διαδίκτυο μπορούν να κάνουν μια απλή άσκηση: να γράψουν απλώς τις λέξεις “Greek crisis” και να πατήσουν το “enter” για να διαπιστώσουν πόσα εκατομμύρια, κυριολεκτικά, αποτελεσμάτων θα εμφανιστούν. Είναι χαρακτηριστικό ότι κανένα κράτος δε θέλει να ταυτίζεται μαζί μας. Θα διαπιστώσατε, υποθέτω, τις απεγνωσμένες προσπάθειες πολιτικών ηγετών άλλων χωρών να μην ταυτιστούν με την Ελλάδα: η Ισπανία δεν είναι Ελλάδα, η Πορτογαλία δεν είναι Ελλάδα κ.τ.λ. Ακόμη και διάσημοι Αμερικανοί δημοσιογράφοι έφτασαν να γράψουν ότι η Αμερική δεν είναι Ελλάδα.
Εκμηδενίσαμε έτσι τις κατακτήσεις των Ο.Α και τα θετικά μας πρόσημα, με ένα ακατανόητο σύνδρομο αυτοκαταστροφής που μας διακατέχει. Επιστρέψαμε δε σε μια εικόνα που για δεκαετίες εμείς οι ίδιοι προωθούσαμε: μια χώρα που έχει μόνο ήλιο, θάλασσα και άμμο, τα λεγάμενα 3S, από τα γνωστά αρχικά των αντίστοιχων αγγλικών λέξεων: Sun, Sea and Sand. Επιστρέψαμε δηλαδή σε μια εικόνα χώρας καθόλου ιδιαίτερης, κάπως «εξωτικής», μα καθόλου σύγχρονης, εύνομης, ευρωπαϊκής και προοδεύουσας.
Παραδοσιακά Σύνδρομα
Δεν πρόκειται να δώσω εδώ συνταγές διόρθωσης και αντίδρασης απέναντι σε μια τέτοια αποκλειστικά τουριστική και μάλιστα κάθε άλλο παρά υψηλής ποιότητας εικόνα. Είναι φανερό ότι η εικόνα αυτή έχει εξαντλήσει προ πολλού την εμβέλεια και τη χρησιμότητά της. Δεν αποδίδει πλέον όπως στο παρελθόν, αν μη τι άλλο διότι υπάρχουν κι άλλες χώρες ανταγωνιστικές και φθηνότερες με τα ίδια φυσικά χαρίσματα. Έχουν συζητηθεί κατά κόρον στο παρελθόν και συζητούνται και σήμερα τα ζητήματα αυτά. Γίνονται σημαντικά βήματα, αλλά είναι φανερό ότι τόσο σε αυτόν, όπως και σε άλλους τομείς, χρειάζεται στρατηγική σε βάθος χρόνου, αλλαγή πολιτικής και νοοτροπίας. Δεν είναι μόνο θέμα διαφήμισης.
Τέλος, αναφορικά με τη γενικότερη συμπεριφορά μας είναι καιρός πλέον όχι μόνο να μην επιστρέφουμε αλλά να ανατρέψουμε το σερνόμενο «σύνδρομο του Ζορμπά» που για δεκαετίες καθόριζε την εικόνα της Ελλάδας και τον χαρακτήρα του λαού της: φιλότιμοι και φιλόξενοι μεν, αλλά και καταφερτζήδες, χαλαροί, πολυλογάδες, γλεντζέδες με τα λεφτά των άλλων, «τζάμπα μάγκες». Για να μην αναφερθώ στον ήρωα των παιδικών μας χρόνων, τον Καραγκιόζη, το πρότυπο του οποίου σήμερα μπορούμε καλύτερα να αξιολογήσουμε: κουτοπόνηρος, τεμπελχανάς, καταφερτζής, κακομοίρης, μισογύνης, «τα δικά σου δικά μου και τα δικά μου δικά μου».
Είναι επιτακτικό να απομακρυνθούμε από τα πρότυπα αυτά, που άλλωστε, σε σημαντικό βαθμό, δεν ανταποκρίνονται πλέον στη σύγχρονη Ελλάδα.
Πρωτοβουλίες, Σχεδιασμένη Δράση και Αυτοπεποίθηση
Τα αμυντικά μας αντανακλαστικά μπροστά στην καταιγίδα της κριτικής των διεθνών ΜΜΕ – που δεν είναι και τόσο ριζικά διαφορετική από αυτά που εμείς οι ίδιοι συχνά καταμαρτυρούμε στο σύστημα και τους εαυτούς μας – δεν πρέπει να μας οδηγούν στη μοιρολατρική θέση του θύματος, στην εσωστρέφεια και το φόβο. Θα ήταν ολέθριο αν παγιδευόμασταν στο σύνδρομο αυτό. Χρειάζεται να κοιτάξουμε μπροστά, αντιδρώντας με πράξεις θετικές και με πολλή προσοχή για να ανακάμψουμε βήμα-βήμα, σταδιακά και να βελτιώσουμε την εικόνα μας, θέτοντας και επιτυγχάνοντας ρεαλιστικούς στόχους με μέθοδο και επιμονή, τακτοποιώντας τα του « οίκου μας» ώστε να βγούμε από την κρίση το συντομότερο δυνατόν, στο βαθμό που περνάει από το χέρι μας. Διότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική και πολιτική αλλά βαθύτατα πολιτιστική. Υπάρχει εμφανής ανάγκη αυτοκριτικής και αυτοστοχασμού, δραστικής αλλαγής νοοτροπίας και συμπεριφοράς μας ως πολιτών (ας κοιταχτούμε για λίγο όλοι στον καθρέπτη). Χρειάζεται να ανασυγκροτήσουμε την αυτοπεποίθησή μας για την ταυτότητά μας και τις δυνατότητές μας. Χωρίς μια τέτοια προσπάθεια ανύψωσης και ενδυνάμωσης της δικής μας αυτο-εκτίμησης είναι αδύνατο να προβάλλουμε πειστικά και αποτελεσματικά τα θετικά μας στοιχεία.
Θα χρειαστεί πλέον αρκετός χρόνος για να καταφέρουμε να ανατρέψουμε την εικόνα που περιέγραψα πιο πάνω. Χρειάζεται στρατηγικός σχεδιασμός, συντονισμός διάφορων φορέων, αλλά και άμεσες, θετικές δράσεις. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Γι αυτό είναι αξιέπαινη η πρωτοβουλία των ομογενειακών μας εφημερίδων «Greek News» της Αμερικής και «Νέος Κόσμος» της Μελβούρνης, στην Αυστραλία, πρωτοβουλία που μιμήθηκαν κατόπιν χιλιάδες ιστοσελίδων, άλλα Μέσα και φορείς, για να ενισχύσουν με κάθε τρόπο το τουριστικό ρεύμα προς την Ελλάδα φέτος το καλοκαίρι με διαρκή και επίμονη εκστρατεία. “Φέτος το καλοκαίρι Πάμε Ελλάδα- Αγαπούμε την Ελλάδα, Βοηθούμε την Ελλάδα». Αποτελεί θετικότατο και ελπιδοφόρο γεγονός ότι η ανιδιοτελής και πατριωτική αυτή εκστρατεία είχε πάρα πολύ θετικά αποτελέσματα, όπως δείχνουν τα στοιχεία. Κατά συνέπεια, όλοι στον τομέα μας μπορούμε να σκεφτούμε μικρές θετικές δράσεις για να επηρεάσουμε ευνοϊκά υπέρ της χώρας μας το άμεσο περιβάλλον μας, όσο μικρό κι αν είναι.
Η Εικόνα της Χώρας Δημόσιο Αγαθό
Συνοψίζω: από τα ανωτέρω είναι, πιστεύω, αρκούντως σαφές ότι η εικόνα μιας χώρας διαμορφώνεται πρωτίστως και κυρίως στο εσωτερικό της και αποτελεί πολύτιμο δημόσιο αγαθό. Τα θετικά ή αρνητικά στοιχεία της διαχέονται ταχύτατα παντού με τις αντίστοιχες επιπτώσεις σε όλους τους τομείς. Δεν μπορεί κανείς να προβάλλει κάτι που δεν είναι, διότι κάθε υπερβολή στρέφεται τελικά εναντίον του, όταν αποκαλύπτεται, αργά ή γρήγορα, η έστω επιτηδευμένος μεν αλλά κενός περιεχομένου εξωραϊσμός μια διαφορετικής κατάστασης. Έτσι, όσο δύσκολα χτίζεται η εικόνα μιας χώρας, η καλή της φήμη και το καλό της, αξιόπιστο όνομα, διότι απαιτεί μακρόχρονη, συστηματική και συντονισμένη προσπάθεια και σχεδίασμά, τόσο εύκολα μπορεί να καταρρεύσει εν μια νυκτί. Γι αυτό στην ουσία μας αφορά όλους: δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, όλους τους πολίτες. . Τέλος, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι είναι αδύνατο να ανατρέψουμε το αρνητικό κλίμα και την αρνητική εικόνα για τη χώρα μας χωρίς την παραγωγή θετικών αποτελεσμάτων, για τα οποία υπεύθυνοι είμαστε όλοι μας. Καμιά επικοινωνιακή στρατηγική, καμιά επικοινωνιακή εκστρατεία, καμιά διαφήμιση δεν μπορεί να συγκαλύψει την έλλειψη θετικού περιεχομένου.
Το πώς προβάλλει μια χώρα τον εαυτό της και με ποιους τρόπους διαμορφώνει τη δική της εικόνα στο εξωτερικό αποτελεί μια πάρα πολύ σύνθετη διαδικασία που από τη φύση της, πέραν από τους διαθέσιμους υλικούς και ανθρώπινους πόρους και τις συναφείς δεξιότητες, είναι μια διαδικασία κατ’ εξοχήν πολιτική. Αλλά συνάμα απαιτεί και γνώση. Ήδη το θέμα διδάσκεται σήμερα σε ορισμένα Πανεπιστήμια. Διότι, ό, τι ισχύει για το καλό όνομα σε σχέση με άτομα, επιχειρήσεις ή προϊόντα, ισχύει και για τα κράτη. Διότι επίσης πρέπει κανείς να αποφασίσει ποια ακριβώς εικόνα για τη χώρα του θέλει να προβάλλει και για ποιο συγκεκριμένο σκοπό, με ποιους συγκεκριμένους στόχους και επιδιώξεις και τελικά με ποια μέσα για να προσεγγίσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η διαδικασία αυτή είναι κατ’ εξοχήν πολιτική, τόσο στο εθνικό όσο και στο περιφερειακό-τοπικό επίπεδο, διότι αφορά σε προτεραιότητες διάθεσης έμψυχων και υλικών πόρων από δημόσιους φορείς, πέραν των προσπαθειών ιδιωτικών φορέων οι οποίοι, μολονότι φυσιολογικά επιδιώκουν το ίδιον συμφέρουν, οι ενέργειες και τα αποτελέσματά τους στο πεδίο αυτό αντανακλώνται αναγκαστικά και στο Δημόσιο χώρο, εθνικό ή τοπικό. Ως προς αυτό, αρκεί να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας τι σήμαιναν για την ταυτότητα και την εικόνα του Βόλου και της ευρύτερης περιοχής οι μεγάλες βιομηχανίες του Παπαγεωργίου, του Παπαστράτου ή του Ματσάγγου, για να αναφέρω ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα. (Θα μπορούσα ακόμη ενδεικτικά να αναφέρω την πολιτική και κοινωνική ιστορία της πόλης και της περιοχής, τον τρόπο ζωής, το ρόλο του περιβάλλοντος, τους πρωτεργάτες του ελληνικού διαφωτισμού, τα άξια τέκνα αυτού του τόπου που διέπρεψαν και σήμερα διαπρέπουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σε πάρα πολλούς τομείς).
Η Ευκαιρία των Μεσογειακών Αγώνων
Στη γενέτειρά μας και αγαπημένη πόλη του Βόλου προσφέρεται η μοναδική ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει και να πρωτοπορήσει στην προσπάθεια για την ανάκτηση όχι μόνο της χαμένης αξιοπιστίας μας διεθνώς αλλά και δια του παραδείγματος στη δημιουργία μιας νέας νοοτροπίας και μιας νέας Ελλάδας, εργατικής, ικανής, δημιουργικής, καινοτόμου, επιχειρηματικής, με υψηλό ποιοτικό επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών, με έφεση για επιτυχίες και αριστεία, με στόχους και όραμα, κοντολογίς μια Ελλάδα υπερήφανη και αξιοζήλευτη για τα επιτεύγματά της, στη γειτονιά της αλλά και ευρύτερα. Είναι η διοργάνωση των 17ων Μεσογειακών Αγώνων. Δε χρειάζεται να τονίσει κανείς τη σημασία τους. Αλλά, υπό το φως της παρούσας κρίσης, η επιτυχημένη διοργάνωσή τους ξεφεύγει από τα στενά τοπικά όρια και αποκτά εθνικές και διεθνείς διαστάσεις. Οι προβολείς θα είναι στραμμένοι εδώ. Θα πρέπει και πάλι μέσα σε τρία χρόνια να δώσουμε εξετάσεις ενώπιον παγκόσμιου κοινού και πρέπει να τις περάσουμε όχι μόνο με επιτυχία, αλλά με άριστα. Η κινέζικη λέξη για την κρίση σημαίνει ταυτόχρονα και ευκαιρία. Είμαι βέβαιος πως η πόλη μας μπορεί να την αδράξει με επιτυχία. Οι συντοπίτες ομογενείς σε όλον το κόσμο είναι πάνω από πρόθυμοι να βοηθήσουν και να συμβάλλουν.. Αλλά γι αυτό χρειάζεται συγκεκριμένο σχέδιο και φορέας που θα οργανώσει και αξιοποιήσει τις δυνατότητες αυτές.
Δεν αρμόζει σε μένα από καθέδρας να δώσω γενικές ή ειδικές συμβουλές από επικοινωνιακή άποψη αναφορικά με τους Αγώνες αυτούς. Θα μπορούσα, ωστόσο, να σκεφτώ, επί παραδείγματι, ότι δεν χρειάζεται κάθε φορά να ανακαλύπτουμε την Αμερική. Το επικοινωνιακό πρότυπο των Ο.Α. μπορεί να προσαρμοστεί και να εμπλουτιστεί σύμφωνα με τα νέα δεδομένα και τις νέες τεχνολογίες. Το πρότυπο του εθελοντισμού και άλλων οργανωτικών ρυθμίσεων επίσης. Μπορεί από τώρα να σκεφτεί κανείς ορισμένα γνωστά προβλήματα, όπως το πρόβλημα των αδέσποτων ζώων ώστε να βρεθούν λύσεις. Οι πρεσβείες μας κατακλύζονται με χιλιάδες επιστολές διαμαρτυρίας για την κακομεταχείριση των ζώων στην Ελλάδα από πανίσχυρες, παγκόσμιες φιλόζωες οργανώσεις που καταγγέλλουν τη συμπεριφορά μας και απειλούν με μποϋκοτάζ τον τουρισμό μας σε κάθε παρόμοια ευκαιρία. Χρειάζεται να δοθεί προσοχή σε άπειρες λεπτομέρειες που συνθέτουν τελικά τη συνολική εικόνα, στα μικρά έργα που βελτιώνουν τον τρόπο και την τοπική ποιότητα ζωής, τις προσφερόμενες υπηρεσίες και μια σειρά από άλλα πράγματα. Ας επαναλάβω πως δεν χρειάζεται να ανακαλύψει κανείς εκ νέου τον τροχό. Αρκεί να διδαχτεί από καλά παραδείγματα και ταυτόχρονα να εφεύρει και να εφαρμόσει λύσεις στα διάφορα προβλήματα που θα μείνουν, που θα είναι διαρκείς. Σκέφτομαι, επί παραδείγματι, τις μεταφορές, τη χρήση του ποδηλάτου των εφηβικών μας χρόνων στην προικισμένη αυτή πόλη. Είμαι βέβαιος πως ήδη υπάρχουν πολλές, καλές και εφαρμόσιμες ιδέες χαμηλού κόστους για τη λύση πολλών προβλημάτων.
Εν κατακλείδι, θα ήθελα να τονίσω ότι δεν πρέπει να δούμε τους Αγώνες ως ένα ευκαιριακό και τυχαίο γεγονός, απλώς και μόνο για να ετοιμάσουμε το σπίτι μας και να υποδεχτούμε τους καλεσμένους μας δείχνοντας τον καλύτερο εαυτό μας, αλλά ως μια ευκαιρία αλλαγών στη νοοτροπία και δημόσια δράση και συμπεριφορά μας πιο μόνιμου χαρακτήρα, που θα ωφελήσει ολόκληρη την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον της σε μόνιμη και σταθερή βάση, με προοπτικές συνεχούς βελτίωσης ιδιαίτερα όταν κλείσουν τα φώτα και πέσει η αυλαία των Αγώνων. Μπορούμε να αναδείξουμε τα χαρακτηριστικά της τοπικής μας κοινωνίας και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Κι αυτό, είναι φανερό, απαιτεί την εμπλοκή και τον ενθουσιασμό ολόκληρης της τοπικής κοινωνίας, χωρίς εξαιρέσεις. Μπορούμε να δώσουμε το παράδειγμα. Μπορούμε να διοργανώσουμε εκπληκτικούς Αγώνες, να κάνουμε όλους να μιλάνε με θαυμασμό για την ιδιαίτερη πατρίδα μας.
Η χώρα βρίσκεται στην πιο κρίσιμη φάση της μετά τη μεταπολίτευση. Δεν αρκεί να κερδίσουμε μόνο τις μάχες αλλά και τον πόλεμο. Ο δρόμος είναι μακρύς και εξαιρετικά δύσβατος και δύσκολος. Πίστωση χρόνου δεν υπάρχει. Είναι, όμως, καιρός πλέον να σκεφτόμαστε σοβαρά όχι μόνο τι κάνει η πατρίδα για μας αλλά τι κάνουμε εμείς για την πατρίδα μας, όπως είχε κάποτε πει ο αμερικανός πρόεδρος Τζων Κέννεντυ, και μάλιστα για την ιδιαίτερη πατρίδα μας. Μπορούμε να κάνουμε πάρα πολλά. Τα αποτελέσματα της δράσης μας θα δείξουν αν πράγματι μάθαμε το μάθημά μας κι αν είμαστε σε θέση, με τη συλλογική και ατομική μας προσπάθεια, να ξαναβάλουμε τη χώρα μας σε τροχιά ανάπτυξης, ευημερίας και επιτευγμάτων, να την καταστήσουμε ισχυρή και σεβαστή σε φίλους και εχθρούς.
Η αποτυχία δεν είναι επιλογή, δεν μπορεί να είναι ούτε για την πόλη μας ούτε για την Ελλάδα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: το κείμενο έχει αναγκαστικά ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του γραπτού λόγου, χωρίς όμως αναφορές και βιβλιογραφικές παραπομπές, διότι υποκαθιστά την προφορική Εισήγηση που σχεδίαζα για το Συνέδριο, στο οποίο, προς μεγάλη μου λύπη, δεν κατάφερα να συμμετάσχω για λόγους ανωτέρας βίας. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να υποβάλλω εδώ κάποιες πιο συγκεκριμένες προτάσεις περί του πρακτέου. Ευχαριστώ θερμά τους οργανωτές του Συνεδρίου για τη ευγενική τους πρόσκληση κι εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία για το καλό του τόπου μας και της πατρίδας μας.