Αυτή την Κυριακή ο Βασίλης Καπετανγιάννης, υπεύθυνος του γραφείου Τύπου της ελληνικής πρεσβείας στήν Ουάσιγκτον, διαβάζει το βιβλίο του καθηγητή στο Χαρβαρντ Τςόςεφ Νάι για τη διεθνή πολιτική, που έχει επηρεάσει την πρακτική της κυβέρνησης Ομπάμα.
Στη διεθνή πολιτική, όπως και στο εμπόριο, ακόμη και η καλύτερη διαφήμιση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την πώληση ενός κακού προϊόντος
JOSEPH NYE
Ηγεσίες που πρωτοπορούν
(The Powers to Lead)
Πρόλογος Ντάρα Μπακσγιάννη. Θεόδωρος Κουλουμπής. Μετάφραση Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος
Εκδόσεις Παπαζήση, 2009. σελ. 310, τιμή 18,99 ευρώ
Ο διεθνώς αναγνωρισμένος καθηγητής του Χάρβαρντ Τζόζεφ Νάι κάθε άλλο παρά άγνωστος είναι στο ευρύτερο ελληνικά αναγνωστικό κοινό. Από τα σημαντικά βιβλία του Το παράδοξο της αμερικανικής δύναμης (2003) και το Ήπια ισχύς (2005) έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Παπαζήση και επαρκούν για να αναδείξουν τον πυρήνα της προβληματικής του, την εννοιολογική και αναλυτική του ικανότητα. Η παγκόσμια επιρροή του Νάι δεν εξαντλείται στους κόλπους των «διανοουμένων της εξωτερικής πολιτικής» αλλά επηρεάζει αποφασιστικά τη σκέψη και πρακτική πολλών πολιτικών ηγετών και κυβερνήσεων, πράγμα που μεταξύ άλλων επισημαίνει και εγκολπώνεται η πρώην ΥΓΤΕΞ Ντόρα Μπακογιάννη στον Πρόλογο του βιβλίου. Το σημαντικότερο, για αυτονόητους λόγους, είναι ότι ο Νάι επηρέασε και επηρεάζει τη σκέψη και πρακτική της σημερινής κυβέρνησης του προέδρου Ομπάμα και της ΥΠΕ Χ. Κλίντον, όπως σωστά προβλέπει στον Πρόλογο της έκδοσης ο καθηγητής θ. Κουλουμπής. Το αναγκαίο μεταγενέστερο Επίμετρο του Σωτήρη Ντάλη επιδιώκει να δείξει ακριβώς το εύρος της επίδρασης αυτής. Συμπυκνώνεται στην «έξυπνη ισχύ» (smart power), έννοια που ανέπτυξε εκτεταμένα διακομματική Επιτροπή Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων υπό την προεδρία του Νάι και του Ρίτσαρντ Αρμιτατζ στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών της Ουάσιγκτον (Νοέμβριος 2007). θα μπορούσε κανείς βάσιμα να υποστήριξα ότι αποτελεί το επίσημο «δόγμα» της σημερινής αμερικανικής εξωτερικής πολίτικης. Δεν είναι παρά ένας συνδυασμός «ήπιας» (soft) και «σκληρής» (hard) ισχύος (οι αναλογίες διαφέρουν ανάλογα με το περιβάλλον), η εργαλειοθήκη που περιέχει όλα τα εργαλεία άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, δίνοντας όμως προτεραιότητα στα εργαλεία της «ήπιας» ισχύος.
Στο βιβλίο του ο Νάι εξετάζει κριτικά την πολύτομη βιβλιογραφία για την Ηγεσία σε συνδυασμό με τη δική του έννοια περί ισχύος, που συστηματικά την ορίζει πολύ απλά ως την ικανότητα να επηρεάζει κανείς τους άλλους ώστε να επιτυγχάνει αυτό που θέλει, να κάνει τους άλλους να θέλουν αυτό που ο ίδιος επιθυμεί. Ωστόσο, όπως ο ίδιος έχει επανειλημμένα υποστηρίξει, συχνά οι άνθρωποι συγχέουν την ισχύ με τη βία και τον εξαναγκασμό, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι για να επιτύχει κανείς τα επιθυμητά αποτελέσματα: η χρήση ή η απειλή εξαναγκασμού (το μπαστούνι), η συναίνεση μέσω διαφόρων ανταμοιβών (το καρότο) και η χρήση «ήπιας» ισχύος, ήτοι η ελκτική και πειστική ικανότητα που κάνει τους άλλους να επιζητούν τα ίδια, κοινώς επιθυμητά αποτελέσματα. Το πλαίσιο αυτό είναι σταθερά παρόν και ενεργό στη διαπραγμάτευση του ζητήματος της ηγεσίας, διότι ηγεσίας και ισχύς είναι στενά συνυφασμένες. Η ηγεσία εμπεριέχει την ισχύ. Γι’ αυτό και το βιβλίο διερευνά τη σχέση σκληρής και ήπιας ισχύος με την ηγεσία.
Καλοί και κακοί ηγέτες
Σκοπός του Νάι είναι να δώσει επεξεργασμένα και κατά το δυνατόν σαφή κριτήρια ώστε οι πολίτες στις σύγχρονες δημοκρατίες να μπορούν να κατανοούν το περιβάλλον, το θεσμικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δρουν ο» πολιτικοί ηγέτες αλλά και κατ’ επέκταση και οι διάφορες ηγεσίες στην κοινωνία των πολιτών, να μπορούν να διαθέτουν κατάλληλα εργαλεία για να τους κρίνουν και να τους αξιολογούν. «Η συνειδητοποίηση του καλύτερου δυνατού τρόπου για την αξιολόγηση καλών και κακών ηγετών θα είναι καθοριστική για το δημοκρατικό μας μέλλον» γράφει.
Τα πέντε Κεφάλαια του βιβλίου πραγματεύονται μεταξύ άλλων τη διαχρονική αξία της ηγεσίας, τη σημασία της ιστορικής συγκυρίας και του περιβάλλοντος (ο Τσόρτσιλ ήταν ο ηγέτης που ταίριαζε στην κατάλληλη ιστορική στιγμή – δεν άλλαξε ο ίδιος, το περιβάλλον άλλαξε και τον ανέδειξε), τη διάκριση μεταξύ σκληρής και ήπιας ισχύος, τις πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ ηγετών και οπαδών, τις πηγές της ισχύος ανάλογα με τον χρόνο και το περιβάλλον, τους τύπους και τις ικανότητες των ηγετών, τα χαρακτηριστικά των κηλών και κακών ηγετών, την επίδραση κα τους περιορισμούς των θεσμών και της πολιτικής κουλτούρας, τους ηγέτες της απλής διαχείρισης αλλά και αυτούς που καθοδηγούν, μεταμορφώνουν και πείθουν τους οπαδούς για επίτευξη κανών στόχων με όραμα ρεαλιστικό και αποτελεσματικότητα, τη δημόσια και ιδιωτική ηθική, τα ηθικά διλήμματα, τις συνθήκες κρίσης.
Στο επίμετρο, ο Νάι, εμμένοντας στην άποψή τού για την ανάγκη άσκησης ήπιας ισχύος δεν παραλείπει να επισημάνει ότι «στη διεθνή πολιτική, όπως και στο εμπόριο, ακόμη και η καλύτερη διαφήμιση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την πώληση ενός κακού προϊόντος».
Καταληκτική διαπίστωση του Νάι είναι ότι το άγειν δεν είναι επιστήμη αλλά τέχνη. «Όμως, ακόμη και η τέχνη ωφελείται από την κριτική» αποφαίνεται.
Πρόκειται για ένα σύντομο, περιεκτικό και πολιτικά παιδαγωγικό βιβλίο, εύκολα κατανοητό και εξαιρετικά χρήσιμο και πολύτιμο τόσο για ηγέτες όσο και για οπαδούς.