Η αναζήτηση της ελληνικότητας

YORGOS A. KOURVETARIS AND BETTY A. DOBRATZ, «Α PROFILE OF MODERN GREECE: IN SEARCH OF IDENTITY», CLARENDON PRESS, OXFORD, 1987, σ.σ. 226.

Τα έξη κεφάλαια τού βιβλίου τού Κουρβετάρη και τής DOBRATZ καταπιάνονται συνοπτικά με τις κυριότερες πτυχές τού σύγχρονου οικονομικού και πολιτικού βίου των Ελλήνων (Λαός, Ταυτότητα και Γη, Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Κυβέρνηση και Πολιτική, Διεθνείς Σχέσεις, Οικονομία, Κουλτούρα και Κοινωνία) προσπαθώντας να συγκλίνουν προς το κεντρικό θέμα, την ελληνική ταυτότητα. Ωστόσο δεν είναι εύκολο ν’ αποτρέψει κανείς την εντύπωση ότι τα κεφάλαια αυτά αποτελούν στην ουσία ξεχωριστά δοκίμια μάλλον παρά μέρη ενός συνεκτικού όλου, ενός βιβλίου με κεντρικό θέμα και σπονδυλωτή άρθρωση. Η αναζήτηση ορισμού και περιεχομένου τής ελληνικότητας έχει οδηγήσει σε πολλές περιπλανήσεις. Σε μια τέτοια φαίνεται να αποδύονται και οι συγγραφείς τού βιβλίου στην προσπάθειά τους να επισημάνουν τις ιστορικές και γεωγραφικές διαστάσεις της. Και τελικά φαίνεται ν’ αποδέχονται την εκτίμηση για την αμφιρρέπεια τής ελληνικής ταυτότητας, την αντίθεση, τριβή και σύγκρουση αλλά και συνύπαρξη και συγκατοίκηση τής δυτικής ρασιοναλιστικής παράδοσης I και τής ανατολικής (Βυζαντινής κι ανατολίτικης).

Οι συγγραφείς καταλήγουν με, τη διαπίστωση ότι οι σύγχρονοι Έλληνες θέλουν αναγνώριση και σεβασμό όχι γι’ αυτό «πού ήταν» αλλά γι’ αυτό «πού είναι» σήμερα η Ελλάδα μέσα στην οικογένεια των εθνών.

Πράγμα όμως πού αποτελεί μάλλον το ζητούμενο. Γιατί ο διαχωρισμός του «ήταν» από το «είναι» δεν είναι εύκολος, αν υποτεθεί ότι είναι επιθυμητός. Αντίθετα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το «ήταν» αποτελεί αναπόσπαστο κι αναγκαίο συστατικό τού «είναι». Κι ίσως σ’ αυτό ακριβώς να βρίσκεται ή να κρύβεται ένας δυναμισμός πού ενώ μπορεί να μην μας προστατεύει από τα σφάλματα ή άλλες «ανατολίτικες» συνήθειες μας βοηθάει πιθανότατα ν’ αποφεύγουμε την πνευματική αγκύλωση και το καταθλιπτικό άγος πού μπορεί να φέρει η άκριτη αποδοχή τής παράδοσης.

Οι συγγραφείς δεν καταπιάνονται αναλυτικά με τούς θεσμικούς μηχανισμούς πού συντηρούν, τροφοδοτούν και σφυρηλατούν την εθνική ταυτότητα στις διάφορες πτυχές της. Παραμένουν σ’ ένα περιγραφικό επίπεδο προσπαθώντας Όμως να τοποθετήσουν την ανάλυσή τους μέσα σ’ ένα πλαίσιο ιστορικών και σύγχρονων αναφορών σε γνωστά θέματα και διαμάχες. Απ’ αυτή την άποψη το βιβλίο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για φοιτητές και ξένους ερευνητές καθ’ όσον συνοδεύεται από αξιόλογη και προσεκτικά επιλεγμένη βιβλιογραφία, κατάλογο ξενόγλωσσων περιοδικών εκδόσεων για την Ελλάδα και κατάλογο ερευνητικών κέντρων στην Ελλάδα. Ειδικότερα όμως οι πιο συστηματικοί μελετητές τής σύγχρονης ελληνικής ιστορίας δύσκολα θα έβρισκαν στο βιβλίο κάποιο καινούργιο στοιχείο ή κάποια καινούργια ανάλυση.